ស្រឡៅជាឈើមួយយ៉ាង ដែលគេមិនអាចបំពត់ ឬបង្កោងតាមបំណងបានឡើយ។
លោកថា កុំបំពត់ស្រឡៅដូច្នេះព្រោះជាការនាំឲ្យខាតពេល បង់តែកម្លាំងឥតអំពើ។
ដរាបណា ស្រឡៅនេះគេបំពត់មិនបាន ដរាបនោះមនុស្សខូចមនុស្សពាល
ក៏គេបំបែរបំពត់វាឲ្យចូលផ្លូវល្អមិនបានដែរ វាមិនទោរទន់ទៅបានដោយសេចក្តី
ទូន្មានរបស់អ្នកល្អទេ ព្រោះកម្លាំងពាលនេះវាផ្តួចផ្តុះចុះចាប់ក្នុងចិត្តវាពីកំណើត
មកហើយ។
គេពិបាកនឹងវាយដែកគោលច្រេះឬវៀចឲ្យចូលក្នុងសាច់ឈើ ណាមិញមនុស្សខូច
វិញក៏ពិបាកនឹងណឺនាំវាឲ្យចូលផ្លូវដែរ។ ក្នុងច្បាប់កូនចៅលោកក៏បាននិយាយដែរ
ត្រង់ការពិបាក នឹងប្រដៅពួកពាលនេះលោកថា «រឹបាលប្រទូស្តប្រទះរឹងរូស
ពុំលុះប្រដៅ រឹងលើសពីដែក នឹងដំរីនៅ ដោយអ្នកកម្លៅកម្លាំងមោហោ»
១៣ អណ្តាតជាអាទិកន្លង បានសុខទុកផងពីព្រោះអណ្តាត»
សេចក្តីអធិប្បាយជាគំរូ
ជាតិអំពៅមានរសផ្អែមវិសេសណាស់ តែបណ្ឌិតយល់ថាសុភាសិតមានជាតិ
លើសអំពៅទៅទៀត ដូច្នេះហើយបានជាខ្ញុំឬមនុស្សក្នុងសកលលោកមិនជិន
ណាយនឹងចរឹកទុកក្នុងក្បួនច្បាប់ នូវសុភាសិតគ្រប់បែបផែន ដូចមានសេចក្តីថា
«អណ្តាតជាអាទិកន្លង បានសុខទុកផងពីព្រោះអណ្តាត» នេះជាដើម។
ខ្ញុំនឹងអធិប្បាយសំរាយដោយសង្ខែបនូវសុភាសិតនេះ ដើម្បីនឹងបំផុសឲ្យឃើញ
ថា «តើរសជាតិនៃសម្មាវាចាផ្អែមពីរោះយ៉ាងណាទៅ? =
សុខនឹងទុក្ខ»សេចក្តីចំរើននឹងអន្តរាយ
កើតឡើងពី អណ្តាត គែពីមាត់ជាគ្រឿងលាតត្រដាងគំនិតនឹងមនោសញ្ចេតនា។
គួរតែប្រយ័ត្នមាត់កុំនិយាឲ្យផ្លាតខុស ព្រោះសំដីដែលបន្លឺឡើងអាចនាំទុក្ខទោស
ដល់អាត្មាបាន។បើអណ្តាតដែលរលាស់សំដីទៅធ្វើឲ្យគេត្រេកអរសាទរ ចូលចិត្ត
ស្រឡាញ់រាប់អាន គោរពកោតខ្លាច គេសន្មតថាអណ្តាត បង្កើតនូវសេចក្តីសុខ
សេចក្តីចំរើនគឺធ្វើមនុស្សឲ្យមានសិរីសួស្តី។ ផ្ទុយទៅវិញបើអណ្តាតដែលគ្រលៀស
សំដីទៅ ធ្វើឲ្យក្តៅក្រហាយឈឺចិត្ត អាមាសមុខ ឃ្វាងលាភផ្សេងៗគេសន្មតថា
អណ្តាតជាគ្រឿងបង្កើតនូវ ទុក្ខទោស ជាអនេប្បការ មានបង់ប្រាក់កាស ជាប់គុកឬ
បង់អាយុសង្ខារក៏មាន ដូចយ៉ាងនិយាយអាក្រក់ពីគេ ជេរបញ្ចោរគេ អួតអាងពីខ្លួនឋង
សម្តែងមតិដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធអ្នកដ៏ទៃជាដើម។
ដោយអាស្រ័យហេតុនេះហើយ បានជាអ្នកប្រាជ្ញបានចងជាតម្រាសុភាសិតជាច្រើន
ដែលមានអត្ថរសដូចៗគ្នាគួរត្រិះរិះពិចារណាគឺសុទ្ធតែទូន្មានឲ្យចេះប្រុងប្រយ័ត្នជាតី
បំផុតក្នុងការនិយាយស្តី។នៅក្នុងសៀវភៅមួយ«សុភាសិត«សង្គ្រោះ«
លោកបាឡាក់ឧត្តមលិខិតសុង-ស៊ីវបានសរសេរចុះថា=
»»ភ្លាត់មាត់មិនទប់ កំពប់ប្រាក់««
រនាបបាក់ មានឬស្សីជួស បើពាក្យវាហួស គ្មាអ្វីជួសបាន។
ភ្លាត់ជើងឬបាក់មានថ្នាំបិទ ភ្លាត់មាត់មិនគិតបានទុក្ខទោស។
ដូច្នេះក្នុងការនិយាយស្តី គួរប្រុងប្រយ័ត្ន ព្រោះពាក្យសំដីដែលនិយាយហួស
ទៅហើយមិនងាយឡើយនឹងលុបលាងវិញបាន។ភាសិតបារាំងមួយទៀតបានទូន្មានថា=
ត្រូវបង្វិលអណ្តាតប្រាំពីរជុំមុននឹងនិយាយ»គឺមុននឹងសម្តែងមតិណាមួយគប្បីយកមតិ
នោះមកពិចារណាល្អិតល្អន់ជ្រៅជ្រះជាមុនសិន។ត្រូវចាំឲ្យច្បាស់នូវពាក្យទូន្មានពី
បុរាណថា=ស្តីការមុខក្រោយកុំឲ្យភ្លាត់ កុំអាងមានមាត់ចេះតែថា=
ពាក្យពុលតែជ្រុលទៅកាលណា កើតទោសវេរាគួរកុំភ្លេច៕
១៤``អ្នកមានរក្សាខ្សត់ដូចសំពត់ពទ្ធពីក្រៅ```អ្នកប្រាជ្ញរក្សាខ្លៅដូចសំពៅនូវសំប៉ាន``
១«អ្នកមានរក្សាខ្សត់ដូចសំពត់ពទ្ធពីក្រៅ»
អ្នកមានភោគសម្បត្តិ ត្រូវមានធម៌សន្តោសប្រោសមេត្តាករុណាបីបាច់ចិញ្ជឹមអ្នកខ្សត់
ទុគ៌ត ឲ្យមានជីវិតស្ថិតស្ថេរនឹងគេ ឲ្យមានមុខរបរចិញ្ជឹមពោះ ឲ្យមានសេរីភាពក្នុងការ
ផ្សេងៗ។ លើកទឹកចិត្តអ្នកក្រ ឲ្យរីករាយដោយសម្មាវាចាផ្អែមពីរោះ បិទបាំងរាំងរាការពារ
អ្នកក្រីក្រឲ្យជ្រកកោនក្រោមម្លប់របស់ខ្លួន កិច្ចសង្គ្រោះនេះហើយដែលហៅថា»រក្សាខ្សត់«
លោកប្រៀបធៀប សង្គហកម្មនេះទៅនឹងសំពត់ដែលស្រោបបិទបាំង(សរីរះ)រាងកាយ
មិនឲ្យក្តៅរងាបាន។
២«អ្នកប្រាជ្ញរក្សាខ្លៅដូចសំពៅនូវសំប៉ាន»
អ្នកមានចំណេះវិជ្ជា មានសតិបញ្ញាជ្រៅជ្រះ ត្រូវណែនាំអ្នកខ្លៅ អ្នកឆោត អ្នកល្ងង់ ឲ្យចាក
អន្លង់ងងិតគឺអវិជ្ជា ទៅកាន់ឋានដ៏ភ្លឺស្វាងវិញគឺបើកភ្នែក បើកត្រចៀក បើកមាត់ អ្នកល្ងង់
ឲ្យឈប់ខ្វាក់ ឈប់ថ្លង់ ឈប់គ តទៅទៀតនែនាំគ្នាដោយសន្សឹមៗបន្តិចម្តងៗឲ្យដល់
ត្រើយ កុំបោះបង់ចោលដោយឥតមេត្តាឥតធម៌សន្តោសត្រូវគាំពារ រក្សាអ្នកល្ងង់យិត
យោងសណ្តោងគ្នាឲ្យបានរស់ដោយសុខសាន្ត ក្រោមអនុភាពនៃចំណេះវិជ្ជារបស់ខ្លួន
ផង។ការស្រោចស្រង់អ្នកល្ងិតល្ងង់ដែលឥតដំរេះជានេះហើយហៅថា«រក្សាខ្លៅ»
លោកប្រៀបធៀប«អ្នកប្រាជ្ញរក្សាខ្លៅ»នេះទៅនឹង«សំពៅរក្សានូវសំប៉ាន«។
សំពៅជាកេត្រានាវាធំៗ ផ្ទុកអ្នកដំណើរនឹងអីវ៉ាន់សព្វសារពើកាត់សមុទ្រសាគរដ៏
ធំធេង។ សំពៅតែងតែងសណ្តោងយកទៅជាមួយនូវកូនសំប៉ាន គឺទូកចម្លងតូចៗ។
ខ្លឹមសារនៃភាសិត=
សុភាសិតនេះ ញ៉ាំងអ្នកមានឲ្យចេះរក្សាអ្នកខ្សត់ ញ៉ាំងអ្នកប្រាជ្ញឲ្យចេះរក្សាខ្លៅ
តើដោយហេតុអ្វី? ខ្ញុំបានសរសេរបីបួនលើកមកហើយនូវគេហទំព័រផ្សេងៗ
អ្នកមានដែលត្រូវរក្សាខ្សត់ ឬអ្នកប្រាជ្ញដែលត្រូវរក្សាខ្លៅ គ៏មកពីយល់ឃើញថាក្នុង
ការរស់នៅគឺសុទ្ធតែពឹងពាក់គ្នាទៅវិញទៅមក សេចក្តីអកុសលជាធ៌មមិនទៀង
វាតែតែវិលវល់ប៉ះពាល់ដល់រូបកាយ។ នៅពេលដែល«អ្នកមាន»ឬ«អ្នកប្រាជ្ញ»
មានអាសន្នអន្ធក្រនោះត្រូវពឹងកំឡាំង «អ្នកក្រ»នឹងអ្នកល្ងង់ទាំងនេះឋងវិញ។
អ្នកមានរក្សាអ្នកក្រដោយកំឡាំងទ្រព្យ អ្នកប្រាជ្ញរក្សាអ្នកខ្លៅដោយកម្លាំងចំណេះ
វិជ្ជានឹងបញ្ញាឋអ្នកក្រអ្នកល្អង់យកអាសា អ្នកមាននឹងប្រាជ្ញដោយកំឡាំងកាយវិញដែរ។
កិច្ចរក្សាគ្នាទៅវិញទៅមក នេះមានការប្រៀបធៀបប្រដូចទៅនឹងសំពៅដែលសណ្តោង
សំប៉ាននោះឋង។នៅពេលដែលសំពៅលេចធ្លុះធ្លាយ ត្រូវកូនសំប៉ានចេញប្រសាចផ្ទេរ
អីវ៉ាន់នឹងសង្គ្រោះអ្នកដំណើរក្នុងសំពៅនោះឬបើគ្មានគ្រោះថ្នាក់អ្វីទេ។កាលបើសំពៅ
អែបធ្នេរសមុទ្រ ពុំបានដោយទឹករាក់ក៏ត្រូវកូនសំប៉ានចេញពា្រតព្រួតគ្នាដឹកជញ្ជូនអ្វីៗ
ទាំងឡាយពីក្នុងសំពៅទៅដាក់ច្រាំងឬពីប៉ាត់ច្រាំងទៅដាក់សំពៅវិញដែរ។
សេចក្តីបញ្ចប់=
កុំអាងខ្លួនមានទ្រព្យ ស្អប់ខ្ពើមអ្នកខ្សត់ កុំអាងខ្លួនចេះស្អប់ខ្ពើមអ្នកល្អង់ ត្រូវយក
អាសាគ្នាទៅវិញទៅមកជាដរា នេះហើយដែលបណ្ឌិតតែងសរសើរថាជាឪវាទ
ដ៏ប្រពៃតែងញ៉ាំងលោកឲ្យទៅកាន់នូវ សន្តិភាព វឍ្ឍនភាព គ្រប់កាលវេលា៕
១៥«អ្នកមានកុំអាលអរអ្នកក្រកុំអាភ័យ»
សេចក្តីអធិប្បាយគំរូ
«អ្នកមានកុំអាលអរអ្នកក្រកុំអាភ័យ»
ជាពាក្យព្រេងតែងឮជាលំដាប់មកសំរាប់ដាស់តឿនជនានុជនទាំងអ្នកមាន
ទាំងអ្នកក្រឲ្យប្រុងប្រយត្ន័ក្នុងការខ្នះខ្នែងរកទ្រព្យសម្បត្តិហើយក្នុងការរក្សា
ធនធានដែលមានហើយ។
ក្នុងវគ្គទី១
លោកថា=អ្នកមានកុំអាលអរ»
គឺលោកប្រដៅអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិឲ្យចេះព្រួយបារម្ភក្នុងការថែរក្សាធនធាន
ព្រោះអ្នកមានទ្រព្យខ្លះដោយអាងថាខ្លួនមានបរិបូរណ៏ហើយក៏ធ្វើព្រងើយកន្តើយ
ពុំគិតគូរនឹងនឹងរកទ្រព្យសំចៃតទៅទៀតព្រោះខ្លាចដល់គ្រាក្រោយនឹងមានងាសន្ធ
អន្ធក្រហើយគិតតែត្រេកអរហ៊ីហាវាយឬកលើកកំពស់ជូនកាលពុំមានចិត្តមេត្តា
ករុណាដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តឡើយម៉្លោះហើយអ្នកក្រតែងតែពោលពាក្យផ្តន្ទាថា=
អ្នកមានកុំអាលអរ«ក្រែងធ្លាក់ក្រទៅថ្ងៃក្រោយ»
ក្នុងវគ្គទី២
លោកថា=អ្នកក្រកុំអាលភ័យ
ពាក្យនេះបានសេចក្តីថាបើជនណាក្រហើយមិនត្រូវព្រួយចិត្តអស់សង្ឃឹមគិតថា
ខ្លួននឹងក្រមួយជីវិតឡើយត្រូវគិតថាថ្ងៃណាមួយមុខជាបានប្រទះលាភអ្វីមួយយ៉ាង។
ពាក្យព្រេងនេះលោកចងទុកមកសម្រាប់សំរាលចិត្តអ្នកខ្សត់ទុគ៌តកុំឲ្យមានទុក្ខភ័យ
ពេកនឹងការក្រក្រីក្ររបស់ខ្លួនហើយសម្រាប់កំឡាទឹកចិត្តអ្នកក្រឲ្យខំធ្វើការរកស៊ីឲ្យ
ពេញកម្លាំងឡើង។
យើងក៏បានដឹងបានឃើញជាញញឹកញយណាស់មកហើយថាមានមនុស្សខ្លះមាន
ទ្រព្យសម្បត្តិច្រើនប្រហែលទ្រព្យមហាសេដ្ឋីមួយមិនយូរប៉ុន្មានគាប់ជូនមានសេចក្តី
អកុសលមកផ្តល់កាយទ្រព្យនោះក៏រលាយខ្ចាយខ្ខត់រសាត់បាត់សូន្យទាំងកត្តិយស
កេរ្ត៏ឈ្មោះផង។មានមនុស្សខ្លះទៀតខ្សត់ខ្សោយដោយទ្រព្យធនធានគ្មានអ្វីជាទីពឹង
បង្អែកសោះប៉ុន្តែក្រោយមកស្រាប់តែបានងើបរួចពីក្រលំបាកទៅជាអ្នកមានមុខមាត់
មួយនឹងគេដោយអ្នកនេះឋងព្យាយាមធ្វើការចេះសំចៃទុកនេះប្រការមួយខ្លះទៀត
ក៏កើតមានបានដោយសារសំពាយព្រេងរបស
ខ្លួននេះប្រការ២(ដូចអ្នកក្រខ្លះត្រូវឆ្នោតជាតិជាដើម)
អ្នកមានទ្រព្យទាំងឡាយអើយត្រូវចាំថា«កើតជាមនុស្សនេះដូចកាំរទេះវិលត្រូវគ្រប់គ្នា
ជូនកាលត្រូវគេល្ហែងអត្មា«««ពោលគឺកុសលនឹងអកុសលជាការមិនទៀងទាត់ក្នុងពេល
នេះខ្លួនអ្នកមានទ្រព្យក្នុងពេលក្រោយគេនឹងមានទ្រព្យវិញក៏មិនដឹងកុំអាងខ្លួនមានធន
ធានហើយក៏ចេះតែសប្បាយរីរាយពុំមានចិត្តអាសូរករុណាដល់អ្នកក្រីក្រលំបាកនោះ។
ឃើញគេក្រកុំមើលងាយគេព្រោះក្រែងថ្ងៃក្រោយខ្លួនឋងធ្លាក់ខ្លួនវិញនឹងបានទទួល
សេចក្តីផ្តន្ទាច្រើន។ចំណែកអ្នកក្រត្រូវចាំថា«ការស់នៅជាការប្រយុទ្ធមួយ««
ដូច្នេះត្រូវក្រោកឡើងកុំរួញរាម្នីម្នាប្រយុទ្ធនឹងការលំបាកដើម្បីឲ្យមានជ័យជំនេះយ៉ាង
ថ្លៃថ្នូរដោយចេះប្រឹងបំរះឲ្យផុតភ័យពីក្តីក្រ៕
១៦« មានះបាត់មិត្ត ឥតអ្នកជាផៅ»
ជនណាដែលមានះ គឺមានចិត្តរឹងត្អឹងរបឹងចចែសកម្រព្រមព្រៀងទោរទន់ធ្វើតាមមតិ
ឬពាក្យទូន្មាននៃអ្នកដ៏ទៃអ្នកនេះឋងរមែងតែង «បាត់មិត្ត» គឺគ្មានមិត្តចង់មូលចូលរួម
គំនិតជាមួយឬបើមានមិត្តមកហើយក៏មិនលែងបាក់បែកគ្នាមិនខានព្រោះសេចក្តីមានះ
នេះធ្វើឲ្យខូចការសាមគ្គីរវាងគ្នានឹងគ្នា។
ដែលហៅថា«ឥតអ្នកជាផៅ»គឺបើមានេះហើយ កុំថាឡើយបាត់តែត្រឹមមិត្តសូម្បីតែបង
ប្អូនញាតិសារលោហិតដែលជាពូជអម្បូរជាមួយ ក៏មិនចង់មូលគំនិតរួមចិត្តយកធ្វើជាគ្នាដែរ។
១៦«ក្រេវក្រោធឃោរឃៅ រមែងបាត់អង្គ »
មនុស្សខឹងខ្លាំង ពាលកំណាចកាចហួសប្រមាណចំពោះបំពានគ្មានថយមិត្តគំនិតរឹងរូស
ប្រទូស្តខឹងឃោរ ជេរបញ្ចារខុសច្បាប់ទម្លាប់នោះឋងរមែងបាត់អង្គ គឺតែងវិនាសខ្លួន
ស្លាប់ខ្លួនថ្ងៃណាមួយ ពីព្រោះពួកសាហាវកំណាចនេះជាទីគំនុំជាតីសំអប់
របស់ពួកជនទាំងឡាយ។
១៧«ឆ្កែខាំឲ្យរកម្ចាស់ គោឆ្កើះឲ្យរកនាយ»
សេចក្តីផ្តើម
បើទុកជាធ្វើត្រូវ ក៏តែងធ្លាក់ក្នុងផ្លូវខុសវិញដែរជន
ណាដែលធ្វើមិនពិចារណាឲ្យបានជ្រៅជ្រះ
មិនចេះអស់សង្កត់ចិត្តរលត់ក្តីមោហះ។
ការដែលយក«កំហល់ទល់កំហែង»
គឺខំច្រឡោតមិនគិតមុខគិតក្រោយតែង
បង្កើតទុក្ខទោសដល់ខ្លួនជាញឹកញយដូច្នេះ
ហើយបានចាបុរាណចារ្យទូន្មានថា «ឆ្កែខាំឲ្យរកម្ចាស់ គោឆ្កើះឲ្យរកនាយ»
ដែលជាភាសិតសន្មតថាជាច្បាប់ទូន្មានខ្លួនបាន។
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
ឋឆ្កែនឹងគោនេះវាមានម្ចាស់។កាលបើឆ្កែវា«ខាំឬគោឆ្កើះ»កុំទៅវាយដំវាឬសម្លាប់វាព្រោះ
ជាសត្វមានម្ចាស់។កាលបើម្ចាស់សត្វនេះដឹងថាយើងវាយសត្វគេនោះគេត្រឡប់ជាស្តី
បន្ទោសយើងវិញឬបើវាយសត្វទាល់តែបែកបាក់ឬទាល់តែស្លាប់ផងនោះនឹងសងសោហុយ
គេពេញទី។
ដូច្នេះកាលបើឆ្កែខាំឬគោឆ្កើះតោងរកម្ចាស់ឲ្យគេជួយរកថ្នាំបិទឬជួយចេញសោហុយថ្លៃការ
ថែស្នាមរបួសនោះដោយរកម្ចាស់សត្វនេះប្រហែលមិនបានឃ្លុំមាត់ឆ្កែឬចងវាឲ្យជាប់ឬមិន
បានចងគោឲ្យមាំឬបង្ខាំងវាទុកក្នុងក្រោលខ្លួន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
កាលបើមានរឿងនឹងកូនក្មេងដោយវាប្រមាថក្នុងការផ្សេងៗ(ធ្វើឲ្យយើងឈឺចិត្តឬធ្វើឲ្យ
យើងមានស្នាមរបួស)នោះត្រូវរកឪពុកម្តាយឬគ្រូអាចារ្យឬអ្នកដែលទទួលភារះគ្រប់គ្រងវា
ឬជេរស្តីប្រដៅដើម្បីផ្សះជម្ងឺនេះ។សូម្បីតែបាវព្រាវរបស់គេក៏តោងតែរកនាយចៅហ្វាយឲ្យ
ជេរស្តីប្រដៅដែរ។
បើមានភ្នាក់ងារក្រសួងណាមួយប្រមាថមើលងាយដោយអាការផ្សេងៗនោះត្រូវរកនាយចៅ
ហ្វាយភ្នាក់ងារនោះឲ្យជួយផ្សះផ្សាលប់លាងរឿងហេតុទាំងសងខាងគឺឲ្យស្រូលចិត្តទាំងអ្នក
ទទួលគ្រោះស្រួលចិត្តទាំងអ្នកប្រព្រឹត្តល្មើសវិស័យដូចរកម្ចាស់សត្វឲ្យរកថ្នាំបិទរបួសហើយ
ឲ្យប្រយត្ន័កុំលែងសត្វកាចឲ្យខាំឲ្យឆ្កើះគេទៀតដែរ។
ភាសិតនេះមានន័យទូលំទូលាយទៅទៀតថាបើប្តព្រឹត្តការណ៏អ្វីមួយឬរឿងហេតុអ្វីមួយកើត
ឡើងហើយត្រូវស្រាវជ្រាវរកបុព្វហេតុដែលនាំឲ្យកើតជារឿងនោះឡើងដើម្បីខំប្រឹងប្រែង
ផ្សះផ្សារលត់នូវបុព្វហេតុនោះកុំឲ្យរឿងហេតុរាលដាលវែងឆ្ងាយទៅទៀត៕
លោកថា កុំបំពត់ស្រឡៅដូច្នេះព្រោះជាការនាំឲ្យខាតពេល បង់តែកម្លាំងឥតអំពើ។
ដរាបណា ស្រឡៅនេះគេបំពត់មិនបាន ដរាបនោះមនុស្សខូចមនុស្សពាល
ក៏គេបំបែរបំពត់វាឲ្យចូលផ្លូវល្អមិនបានដែរ វាមិនទោរទន់ទៅបានដោយសេចក្តី
ទូន្មានរបស់អ្នកល្អទេ ព្រោះកម្លាំងពាលនេះវាផ្តួចផ្តុះចុះចាប់ក្នុងចិត្តវាពីកំណើត
មកហើយ។
គេពិបាកនឹងវាយដែកគោលច្រេះឬវៀចឲ្យចូលក្នុងសាច់ឈើ ណាមិញមនុស្សខូច
វិញក៏ពិបាកនឹងណឺនាំវាឲ្យចូលផ្លូវដែរ។ ក្នុងច្បាប់កូនចៅលោកក៏បាននិយាយដែរ
ត្រង់ការពិបាក នឹងប្រដៅពួកពាលនេះលោកថា «រឹបាលប្រទូស្តប្រទះរឹងរូស
ពុំលុះប្រដៅ រឹងលើសពីដែក នឹងដំរីនៅ ដោយអ្នកកម្លៅកម្លាំងមោហោ»
១៣ អណ្តាតជាអាទិកន្លង បានសុខទុកផងពីព្រោះអណ្តាត»
សេចក្តីអធិប្បាយជាគំរូ
ជាតិអំពៅមានរសផ្អែមវិសេសណាស់ តែបណ្ឌិតយល់ថាសុភាសិតមានជាតិ
លើសអំពៅទៅទៀត ដូច្នេះហើយបានជាខ្ញុំឬមនុស្សក្នុងសកលលោកមិនជិន
ណាយនឹងចរឹកទុកក្នុងក្បួនច្បាប់ នូវសុភាសិតគ្រប់បែបផែន ដូចមានសេចក្តីថា
«អណ្តាតជាអាទិកន្លង បានសុខទុកផងពីព្រោះអណ្តាត» នេះជាដើម។
ខ្ញុំនឹងអធិប្បាយសំរាយដោយសង្ខែបនូវសុភាសិតនេះ ដើម្បីនឹងបំផុសឲ្យឃើញ
ថា «តើរសជាតិនៃសម្មាវាចាផ្អែមពីរោះយ៉ាងណាទៅ? =
សុខនឹងទុក្ខ»សេចក្តីចំរើននឹងអន្តរាយ
កើតឡើងពី អណ្តាត គែពីមាត់ជាគ្រឿងលាតត្រដាងគំនិតនឹងមនោសញ្ចេតនា។
គួរតែប្រយ័ត្នមាត់កុំនិយាឲ្យផ្លាតខុស ព្រោះសំដីដែលបន្លឺឡើងអាចនាំទុក្ខទោស
ដល់អាត្មាបាន។បើអណ្តាតដែលរលាស់សំដីទៅធ្វើឲ្យគេត្រេកអរសាទរ ចូលចិត្ត
ស្រឡាញ់រាប់អាន គោរពកោតខ្លាច គេសន្មតថាអណ្តាត បង្កើតនូវសេចក្តីសុខ
សេចក្តីចំរើនគឺធ្វើមនុស្សឲ្យមានសិរីសួស្តី។ ផ្ទុយទៅវិញបើអណ្តាតដែលគ្រលៀស
សំដីទៅ ធ្វើឲ្យក្តៅក្រហាយឈឺចិត្ត អាមាសមុខ ឃ្វាងលាភផ្សេងៗគេសន្មតថា
អណ្តាតជាគ្រឿងបង្កើតនូវ ទុក្ខទោស ជាអនេប្បការ មានបង់ប្រាក់កាស ជាប់គុកឬ
បង់អាយុសង្ខារក៏មាន ដូចយ៉ាងនិយាយអាក្រក់ពីគេ ជេរបញ្ចោរគេ អួតអាងពីខ្លួនឋង
សម្តែងមតិដែលធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធអ្នកដ៏ទៃជាដើម។
ដោយអាស្រ័យហេតុនេះហើយ បានជាអ្នកប្រាជ្ញបានចងជាតម្រាសុភាសិតជាច្រើន
ដែលមានអត្ថរសដូចៗគ្នាគួរត្រិះរិះពិចារណាគឺសុទ្ធតែទូន្មានឲ្យចេះប្រុងប្រយ័ត្នជាតី
បំផុតក្នុងការនិយាយស្តី។នៅក្នុងសៀវភៅមួយ«សុភាសិត«សង្គ្រោះ«
លោកបាឡាក់ឧត្តមលិខិតសុង-ស៊ីវបានសរសេរចុះថា=
»»ភ្លាត់មាត់មិនទប់ កំពប់ប្រាក់««
រនាបបាក់ មានឬស្សីជួស បើពាក្យវាហួស គ្មាអ្វីជួសបាន។
ភ្លាត់ជើងឬបាក់មានថ្នាំបិទ ភ្លាត់មាត់មិនគិតបានទុក្ខទោស។
ដូច្នេះក្នុងការនិយាយស្តី គួរប្រុងប្រយ័ត្ន ព្រោះពាក្យសំដីដែលនិយាយហួស
ទៅហើយមិនងាយឡើយនឹងលុបលាងវិញបាន។ភាសិតបារាំងមួយទៀតបានទូន្មានថា=
ត្រូវបង្វិលអណ្តាតប្រាំពីរជុំមុននឹងនិយាយ»គឺមុននឹងសម្តែងមតិណាមួយគប្បីយកមតិ
នោះមកពិចារណាល្អិតល្អន់ជ្រៅជ្រះជាមុនសិន។ត្រូវចាំឲ្យច្បាស់នូវពាក្យទូន្មានពី
បុរាណថា=ស្តីការមុខក្រោយកុំឲ្យភ្លាត់ កុំអាងមានមាត់ចេះតែថា=
ពាក្យពុលតែជ្រុលទៅកាលណា កើតទោសវេរាគួរកុំភ្លេច៕
១៤``អ្នកមានរក្សាខ្សត់ដូចសំពត់ពទ្ធពីក្រៅ```អ្នកប្រាជ្ញរក្សាខ្លៅដូចសំពៅនូវសំប៉ាន``
១«អ្នកមានរក្សាខ្សត់ដូចសំពត់ពទ្ធពីក្រៅ»
អ្នកមានភោគសម្បត្តិ ត្រូវមានធម៌សន្តោសប្រោសមេត្តាករុណាបីបាច់ចិញ្ជឹមអ្នកខ្សត់
ទុគ៌ត ឲ្យមានជីវិតស្ថិតស្ថេរនឹងគេ ឲ្យមានមុខរបរចិញ្ជឹមពោះ ឲ្យមានសេរីភាពក្នុងការ
ផ្សេងៗ។ លើកទឹកចិត្តអ្នកក្រ ឲ្យរីករាយដោយសម្មាវាចាផ្អែមពីរោះ បិទបាំងរាំងរាការពារ
អ្នកក្រីក្រឲ្យជ្រកកោនក្រោមម្លប់របស់ខ្លួន កិច្ចសង្គ្រោះនេះហើយដែលហៅថា»រក្សាខ្សត់«
លោកប្រៀបធៀប សង្គហកម្មនេះទៅនឹងសំពត់ដែលស្រោបបិទបាំង(សរីរះ)រាងកាយ
មិនឲ្យក្តៅរងាបាន។
២«អ្នកប្រាជ្ញរក្សាខ្លៅដូចសំពៅនូវសំប៉ាន»
អ្នកមានចំណេះវិជ្ជា មានសតិបញ្ញាជ្រៅជ្រះ ត្រូវណែនាំអ្នកខ្លៅ អ្នកឆោត អ្នកល្ងង់ ឲ្យចាក
អន្លង់ងងិតគឺអវិជ្ជា ទៅកាន់ឋានដ៏ភ្លឺស្វាងវិញគឺបើកភ្នែក បើកត្រចៀក បើកមាត់ អ្នកល្ងង់
ឲ្យឈប់ខ្វាក់ ឈប់ថ្លង់ ឈប់គ តទៅទៀតនែនាំគ្នាដោយសន្សឹមៗបន្តិចម្តងៗឲ្យដល់
ត្រើយ កុំបោះបង់ចោលដោយឥតមេត្តាឥតធម៌សន្តោសត្រូវគាំពារ រក្សាអ្នកល្ងង់យិត
យោងសណ្តោងគ្នាឲ្យបានរស់ដោយសុខសាន្ត ក្រោមអនុភាពនៃចំណេះវិជ្ជារបស់ខ្លួន
ផង។ការស្រោចស្រង់អ្នកល្ងិតល្ងង់ដែលឥតដំរេះជានេះហើយហៅថា«រក្សាខ្លៅ»
លោកប្រៀបធៀប«អ្នកប្រាជ្ញរក្សាខ្លៅ»នេះទៅនឹង«សំពៅរក្សានូវសំប៉ាន«។
សំពៅជាកេត្រានាវាធំៗ ផ្ទុកអ្នកដំណើរនឹងអីវ៉ាន់សព្វសារពើកាត់សមុទ្រសាគរដ៏
ធំធេង។ សំពៅតែងតែងសណ្តោងយកទៅជាមួយនូវកូនសំប៉ាន គឺទូកចម្លងតូចៗ។
ខ្លឹមសារនៃភាសិត=
សុភាសិតនេះ ញ៉ាំងអ្នកមានឲ្យចេះរក្សាអ្នកខ្សត់ ញ៉ាំងអ្នកប្រាជ្ញឲ្យចេះរក្សាខ្លៅ
តើដោយហេតុអ្វី? ខ្ញុំបានសរសេរបីបួនលើកមកហើយនូវគេហទំព័រផ្សេងៗ
អ្នកមានដែលត្រូវរក្សាខ្សត់ ឬអ្នកប្រាជ្ញដែលត្រូវរក្សាខ្លៅ គ៏មកពីយល់ឃើញថាក្នុង
ការរស់នៅគឺសុទ្ធតែពឹងពាក់គ្នាទៅវិញទៅមក សេចក្តីអកុសលជាធ៌មមិនទៀង
វាតែតែវិលវល់ប៉ះពាល់ដល់រូបកាយ។ នៅពេលដែល«អ្នកមាន»ឬ«អ្នកប្រាជ្ញ»
មានអាសន្នអន្ធក្រនោះត្រូវពឹងកំឡាំង «អ្នកក្រ»នឹងអ្នកល្ងង់ទាំងនេះឋងវិញ។
អ្នកមានរក្សាអ្នកក្រដោយកំឡាំងទ្រព្យ អ្នកប្រាជ្ញរក្សាអ្នកខ្លៅដោយកម្លាំងចំណេះ
វិជ្ជានឹងបញ្ញាឋអ្នកក្រអ្នកល្អង់យកអាសា អ្នកមាននឹងប្រាជ្ញដោយកំឡាំងកាយវិញដែរ។
កិច្ចរក្សាគ្នាទៅវិញទៅមក នេះមានការប្រៀបធៀបប្រដូចទៅនឹងសំពៅដែលសណ្តោង
សំប៉ាននោះឋង។នៅពេលដែលសំពៅលេចធ្លុះធ្លាយ ត្រូវកូនសំប៉ានចេញប្រសាចផ្ទេរ
អីវ៉ាន់នឹងសង្គ្រោះអ្នកដំណើរក្នុងសំពៅនោះឬបើគ្មានគ្រោះថ្នាក់អ្វីទេ។កាលបើសំពៅ
អែបធ្នេរសមុទ្រ ពុំបានដោយទឹករាក់ក៏ត្រូវកូនសំប៉ានចេញពា្រតព្រួតគ្នាដឹកជញ្ជូនអ្វីៗ
ទាំងឡាយពីក្នុងសំពៅទៅដាក់ច្រាំងឬពីប៉ាត់ច្រាំងទៅដាក់សំពៅវិញដែរ។
សេចក្តីបញ្ចប់=
កុំអាងខ្លួនមានទ្រព្យ ស្អប់ខ្ពើមអ្នកខ្សត់ កុំអាងខ្លួនចេះស្អប់ខ្ពើមអ្នកល្អង់ ត្រូវយក
អាសាគ្នាទៅវិញទៅមកជាដរា នេះហើយដែលបណ្ឌិតតែងសរសើរថាជាឪវាទ
ដ៏ប្រពៃតែងញ៉ាំងលោកឲ្យទៅកាន់នូវ សន្តិភាព វឍ្ឍនភាព គ្រប់កាលវេលា៕
១៥«អ្នកមានកុំអាលអរអ្នកក្រកុំអាភ័យ»
សេចក្តីអធិប្បាយគំរូ
«អ្នកមានកុំអាលអរអ្នកក្រកុំអាភ័យ»
ជាពាក្យព្រេងតែងឮជាលំដាប់មកសំរាប់ដាស់តឿនជនានុជនទាំងអ្នកមាន
ទាំងអ្នកក្រឲ្យប្រុងប្រយត្ន័ក្នុងការខ្នះខ្នែងរកទ្រព្យសម្បត្តិហើយក្នុងការរក្សា
ធនធានដែលមានហើយ។
ក្នុងវគ្គទី១
លោកថា=អ្នកមានកុំអាលអរ»
គឺលោកប្រដៅអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិឲ្យចេះព្រួយបារម្ភក្នុងការថែរក្សាធនធាន
ព្រោះអ្នកមានទ្រព្យខ្លះដោយអាងថាខ្លួនមានបរិបូរណ៏ហើយក៏ធ្វើព្រងើយកន្តើយ
ពុំគិតគូរនឹងនឹងរកទ្រព្យសំចៃតទៅទៀតព្រោះខ្លាចដល់គ្រាក្រោយនឹងមានងាសន្ធ
អន្ធក្រហើយគិតតែត្រេកអរហ៊ីហាវាយឬកលើកកំពស់ជូនកាលពុំមានចិត្តមេត្តា
ករុណាដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តឡើយម៉្លោះហើយអ្នកក្រតែងតែពោលពាក្យផ្តន្ទាថា=
អ្នកមានកុំអាលអរ«ក្រែងធ្លាក់ក្រទៅថ្ងៃក្រោយ»
ក្នុងវគ្គទី២
លោកថា=អ្នកក្រកុំអាលភ័យ
ពាក្យនេះបានសេចក្តីថាបើជនណាក្រហើយមិនត្រូវព្រួយចិត្តអស់សង្ឃឹមគិតថា
ខ្លួននឹងក្រមួយជីវិតឡើយត្រូវគិតថាថ្ងៃណាមួយមុខជាបានប្រទះលាភអ្វីមួយយ៉ាង។
ពាក្យព្រេងនេះលោកចងទុកមកសម្រាប់សំរាលចិត្តអ្នកខ្សត់ទុគ៌តកុំឲ្យមានទុក្ខភ័យ
ពេកនឹងការក្រក្រីក្ររបស់ខ្លួនហើយសម្រាប់កំឡាទឹកចិត្តអ្នកក្រឲ្យខំធ្វើការរកស៊ីឲ្យ
ពេញកម្លាំងឡើង។
យើងក៏បានដឹងបានឃើញជាញញឹកញយណាស់មកហើយថាមានមនុស្សខ្លះមាន
ទ្រព្យសម្បត្តិច្រើនប្រហែលទ្រព្យមហាសេដ្ឋីមួយមិនយូរប៉ុន្មានគាប់ជូនមានសេចក្តី
អកុសលមកផ្តល់កាយទ្រព្យនោះក៏រលាយខ្ចាយខ្ខត់រសាត់បាត់សូន្យទាំងកត្តិយស
កេរ្ត៏ឈ្មោះផង។មានមនុស្សខ្លះទៀតខ្សត់ខ្សោយដោយទ្រព្យធនធានគ្មានអ្វីជាទីពឹង
បង្អែកសោះប៉ុន្តែក្រោយមកស្រាប់តែបានងើបរួចពីក្រលំបាកទៅជាអ្នកមានមុខមាត់
មួយនឹងគេដោយអ្នកនេះឋងព្យាយាមធ្វើការចេះសំចៃទុកនេះប្រការមួយខ្លះទៀត
ក៏កើតមានបានដោយសារសំពាយព្រេងរបស
ខ្លួននេះប្រការ២(ដូចអ្នកក្រខ្លះត្រូវឆ្នោតជាតិជាដើម)
អ្នកមានទ្រព្យទាំងឡាយអើយត្រូវចាំថា«កើតជាមនុស្សនេះដូចកាំរទេះវិលត្រូវគ្រប់គ្នា
ជូនកាលត្រូវគេល្ហែងអត្មា«««ពោលគឺកុសលនឹងអកុសលជាការមិនទៀងទាត់ក្នុងពេល
នេះខ្លួនអ្នកមានទ្រព្យក្នុងពេលក្រោយគេនឹងមានទ្រព្យវិញក៏មិនដឹងកុំអាងខ្លួនមានធន
ធានហើយក៏ចេះតែសប្បាយរីរាយពុំមានចិត្តអាសូរករុណាដល់អ្នកក្រីក្រលំបាកនោះ។
ឃើញគេក្រកុំមើលងាយគេព្រោះក្រែងថ្ងៃក្រោយខ្លួនឋងធ្លាក់ខ្លួនវិញនឹងបានទទួល
សេចក្តីផ្តន្ទាច្រើន។ចំណែកអ្នកក្រត្រូវចាំថា«ការស់នៅជាការប្រយុទ្ធមួយ««
ដូច្នេះត្រូវក្រោកឡើងកុំរួញរាម្នីម្នាប្រយុទ្ធនឹងការលំបាកដើម្បីឲ្យមានជ័យជំនេះយ៉ាង
ថ្លៃថ្នូរដោយចេះប្រឹងបំរះឲ្យផុតភ័យពីក្តីក្រ៕
១៦« មានះបាត់មិត្ត ឥតអ្នកជាផៅ»
ជនណាដែលមានះ គឺមានចិត្តរឹងត្អឹងរបឹងចចែសកម្រព្រមព្រៀងទោរទន់ធ្វើតាមមតិ
ឬពាក្យទូន្មាននៃអ្នកដ៏ទៃអ្នកនេះឋងរមែងតែង «បាត់មិត្ត» គឺគ្មានមិត្តចង់មូលចូលរួម
គំនិតជាមួយឬបើមានមិត្តមកហើយក៏មិនលែងបាក់បែកគ្នាមិនខានព្រោះសេចក្តីមានះ
នេះធ្វើឲ្យខូចការសាមគ្គីរវាងគ្នានឹងគ្នា។
ដែលហៅថា«ឥតអ្នកជាផៅ»គឺបើមានេះហើយ កុំថាឡើយបាត់តែត្រឹមមិត្តសូម្បីតែបង
ប្អូនញាតិសារលោហិតដែលជាពូជអម្បូរជាមួយ ក៏មិនចង់មូលគំនិតរួមចិត្តយកធ្វើជាគ្នាដែរ។
១៦«ក្រេវក្រោធឃោរឃៅ រមែងបាត់អង្គ »
មនុស្សខឹងខ្លាំង ពាលកំណាចកាចហួសប្រមាណចំពោះបំពានគ្មានថយមិត្តគំនិតរឹងរូស
ប្រទូស្តខឹងឃោរ ជេរបញ្ចារខុសច្បាប់ទម្លាប់នោះឋងរមែងបាត់អង្គ គឺតែងវិនាសខ្លួន
ស្លាប់ខ្លួនថ្ងៃណាមួយ ពីព្រោះពួកសាហាវកំណាចនេះជាទីគំនុំជាតីសំអប់
របស់ពួកជនទាំងឡាយ។
១៧«ឆ្កែខាំឲ្យរកម្ចាស់ គោឆ្កើះឲ្យរកនាយ»
សេចក្តីផ្តើម
បើទុកជាធ្វើត្រូវ ក៏តែងធ្លាក់ក្នុងផ្លូវខុសវិញដែរជន
ណាដែលធ្វើមិនពិចារណាឲ្យបានជ្រៅជ្រះ
មិនចេះអស់សង្កត់ចិត្តរលត់ក្តីមោហះ។
ការដែលយក«កំហល់ទល់កំហែង»
គឺខំច្រឡោតមិនគិតមុខគិតក្រោយតែង
បង្កើតទុក្ខទោសដល់ខ្លួនជាញឹកញយដូច្នេះ
ហើយបានចាបុរាណចារ្យទូន្មានថា «ឆ្កែខាំឲ្យរកម្ចាស់ គោឆ្កើះឲ្យរកនាយ»
ដែលជាភាសិតសន្មតថាជាច្បាប់ទូន្មានខ្លួនបាន។
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
ឋឆ្កែនឹងគោនេះវាមានម្ចាស់។កាលបើឆ្កែវា«ខាំឬគោឆ្កើះ»កុំទៅវាយដំវាឬសម្លាប់វាព្រោះ
ជាសត្វមានម្ចាស់។កាលបើម្ចាស់សត្វនេះដឹងថាយើងវាយសត្វគេនោះគេត្រឡប់ជាស្តី
បន្ទោសយើងវិញឬបើវាយសត្វទាល់តែបែកបាក់ឬទាល់តែស្លាប់ផងនោះនឹងសងសោហុយ
គេពេញទី។
ដូច្នេះកាលបើឆ្កែខាំឬគោឆ្កើះតោងរកម្ចាស់ឲ្យគេជួយរកថ្នាំបិទឬជួយចេញសោហុយថ្លៃការ
ថែស្នាមរបួសនោះដោយរកម្ចាស់សត្វនេះប្រហែលមិនបានឃ្លុំមាត់ឆ្កែឬចងវាឲ្យជាប់ឬមិន
បានចងគោឲ្យមាំឬបង្ខាំងវាទុកក្នុងក្រោលខ្លួន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
កាលបើមានរឿងនឹងកូនក្មេងដោយវាប្រមាថក្នុងការផ្សេងៗ(ធ្វើឲ្យយើងឈឺចិត្តឬធ្វើឲ្យ
យើងមានស្នាមរបួស)នោះត្រូវរកឪពុកម្តាយឬគ្រូអាចារ្យឬអ្នកដែលទទួលភារះគ្រប់គ្រងវា
ឬជេរស្តីប្រដៅដើម្បីផ្សះជម្ងឺនេះ។សូម្បីតែបាវព្រាវរបស់គេក៏តោងតែរកនាយចៅហ្វាយឲ្យ
ជេរស្តីប្រដៅដែរ។
បើមានភ្នាក់ងារក្រសួងណាមួយប្រមាថមើលងាយដោយអាការផ្សេងៗនោះត្រូវរកនាយចៅ
ហ្វាយភ្នាក់ងារនោះឲ្យជួយផ្សះផ្សាលប់លាងរឿងហេតុទាំងសងខាងគឺឲ្យស្រូលចិត្តទាំងអ្នក
ទទួលគ្រោះស្រួលចិត្តទាំងអ្នកប្រព្រឹត្តល្មើសវិស័យដូចរកម្ចាស់សត្វឲ្យរកថ្នាំបិទរបួសហើយ
ឲ្យប្រយត្ន័កុំលែងសត្វកាចឲ្យខាំឲ្យឆ្កើះគេទៀតដែរ។
ភាសិតនេះមានន័យទូលំទូលាយទៅទៀតថាបើប្តព្រឹត្តការណ៏អ្វីមួយឬរឿងហេតុអ្វីមួយកើត
ឡើងហើយត្រូវស្រាវជ្រាវរកបុព្វហេតុដែលនាំឲ្យកើតជារឿងនោះឡើងដើម្បីខំប្រឹងប្រែង
ផ្សះផ្សារលត់នូវបុព្វហេតុនោះកុំឲ្យរឿងហេតុរាលដាលវែងឆ្ងាយទៅទៀត៕
