In the half of century or so before the arrival of French,who established a protectorate over Cambodia in 1863,Cambodia ideas about political geography did not include the notion that "Cambodia "was defined primarily by the lines enclosing it on a map. Maps were rarely used, and no locally draw map of Cambodia in early nineteenth century appears to have survived,instead , to the people who lived there,Cambodia "probably meant the Srok ,where Cambodia was spoken and more narrowly, those who Leaders ( Jao Vai Srok) had received their official tiles and seal of office from Cambodia King,.
Cambodia also thought of their Country,metaphorically,as a walled city with several imaginary gates,one chronicle places these at Sambor in the Northwest, Mekong,kompong Svay North of Tonle Sap, Posat in the Northwest,Kampot on the Coast,and Chau Doc,technically.across the frontier in Vietnam in the Mekong Delta,Fittingly,these gates were the place where invading armies traditionally swept in to Cambodia ,the territory they enclosed,in in the form of a gigantic Letter "C" there was no Eastern gate,for armies did not cross the Anna-mite cordillera covered roughly half the area of Cambodia today.
Society and Economy
Little information about the size and composition of Cambodia's Population in the period has survived.during the period of Vietnamese suzerainty in the 1830s,a census was taken,but the Vietnamese dismissed its figures as deflated French administrators in the1860s,working from roughly compiled Tax rolls, estimated Cambodia's population at slightly less than a million, the area between Cambodia's imaginary gates,therefore,may have supported about three-quarters of million people in 1840s,but probably fewer,for the records are filled with accounts of regions being depopulated by famine flight,and invading armies.
This population was overwhelmingly rural, the largest town,Phnom Penh, probably never held more than twenty five thousand people the Royal Capital at Udong and the villages around it supported a population of ten thousand or so in the late 1850s,and the Khmer speaking City at battambong, rebuilt by the Thai in late 1830s,had three thousand inhabitants in 1839s,the only parts of the Kingdom that were relatively densely settled before the 1860s were those to the south and east of Phnom Penh, like Ba Phnom and Bati , and to the north along the Mekong river South of Chhloung ,significantly,
these relatively wealthy Srok were often located outside the routes of invation and retreat chosen by the Thai and Vietnamese.nearly all the people were Ethnic Khmer, who occupied themselves with rice farming and with monastic and official life, commercial and industrial tasks were handled by minority groups,marketing, garden farming,and foreign trade,for example,were handled by Chinese or by people of Chinese descent,Cattle trading,weaving, and commercial fisheries were controlled by a Muslim minority composed partly of immigrations fromMalay archipelago-misleadingly known as Chvea or Javanese,in Khmer-and partly of immigrations from Champa,the Kui people in northern part of the country smelted Cambodia's small deposits of iron ore,in the Capital,a handful of descendants of Portuguese settles who had arrived in the sixteenth and seventeenth centuries served as translators for the King and were in Charge of his artillery pieces before 1830s there seem to have been few Vietnamese residents indeed,even without accurate statistics,it seem likely that there were proportionately fewer of these various groups in the Kingdom until the arrival of the French, when the numbers of Chinese and Vietnamese residents in particular increase enormously.near the imaginary gates in thinly populated Srok like Kratie .Porsat and Kompong svay, tribal groups,such as the Porr,Stieng and Somrae lived insolated villages and collected the forest products that formed the main source of a Mornarch's income and bulk of goods that Cambodia sent abroad.by the standards of other states in Southeast Asia ,Cambodia was poor,unlike Burma and Laos, its soil contained few germs or precious metals.unlike Siam.its manufacturing,trade,and commerce were underdeveloped and finished goods ,like Brass ware,Porcelain,and Firearms,came from abroad,unlike Vietnam.Its communications were poor and its internal markets undeveloped,Agricultural and surpluses were rare saving were low,and money was used only at the Palace and by minority groups,Cambodia had a subsistence economy,most of its people spent most of their time growing rice,Landholdings tended to be small- even high officials seldom had access to more than a few Hectares- yields were low,and irrigation works, which might have increased production,were rare.
To the Vietnamese emperor,Minh Mang, writing in 1834 Cambodia was truly "barbarian" country because"The people do not know the the proper way to grow food,they use mattocks and hoes,but no Oxen, they grow enough rice to have two meal a day,but they do not know how to store rice for an emergency" villagers often maintained a common pond, or Trapaeng , to water their rice,but there were no longer any of the dams and canals that had characterized Angkorean Civilization, this was partly because there were now so few mouths to feed, there were no incentives and little technology for farmers to vary their crops or increase their holding, communications between the Srok were Poor,there were no Road to speak of until the 1830s,and bandits,invading armies,and the followers of local officials carried off what surpluses they could find..Foreign trade was restricted by the fact that the potentially important intrepid of Phnom Penh was cut off from the outside world for most of this period by the authorities in Southern Viet Nam.after 1808 in fact visitors to to PhnomPenh needs Vietnamese permission to go there.Prot on Gulf of Siam.like Kampot,engaged in some coastal and en insular trade , but they were more closely integrated into the Vietnamese and Thai economies than into Cambodia one,
A few ships traded with central Cambodia ever year,Cargo list from two of these,bound for China and Japan respectively in about 1810 have survived their cargo consisted of relatively small amounts of several different products 300 pound of Ivory and 200 pounds of pepper,for example.were among the good exported to Japan ,those going to China included small consignments of Cardamom,hides
tortoise shell,and aromatic wood exported to Vietnam in the 1820s trade with Vietnamese was conducted partly in a tributary framework -included such Goods as ivory Gut ta Percha,Cardamom,Dry Fish,and Elephant hides,
These were traditional exports,the list are like others that have come down from the seventeenth century and even from Angkorean period,external trade-including tribute,as we shall see-was an important source of the King's revenues and probably was important to the Chinese community in Phnom Penh and to privileged members of the King's entourage,but it was insignificant as far as the rest of the Country was concerned, most Cambodians lived in the villages ,these can be divided,for the early nineteenth century at lease,into three broad types,the first can be called "KomPong" after the Malay word meaning "Landing-place"which often formed part of their names as in "Kom Pong Svay"
and "Kom Pong Som"these were located along navigable bodies of water and could support populations of several hundred people,often they would include Chao Vai Srok and his assistants,
the Kom Pong was usually enclosed in a stockade, some of the inhabitants were likely to be Chinese or Sino Khmer,Maly,and Cham, although minorities tended to keep to themselves in separate hamlets the formed elements of Kom Pong, Kom Pong were in touch with others on the same body of water, with rice growing villages around them,and indirectly with the Capital and the Court through trading,Travel,Hearsay,and Invasions,people in Kom Pong had some awareness of evens elsewhere.
Rice growing villages,the second category,enclosed the Kom Pong ideally,in a broken arc,poorer and smaller then Kom Pong,rice growing villages were numerous and more likely to be populations by ethnic Khmer,Houses were scattered around in no special order near s Buddhist Monastery, or Wat,
and also near the Pond or stream that provided water for the village, rice growing village were linked to the Kom Pong and the world beyond in irregular ways-through incursions of officials looking for recruits or rice,through the Wat, who Monks were encouraged to travel about in the dry season,
through festivals at the new year and at other points in the calendar and through trade with the Kom Pong ,exchanging rice and forest products for Metal,Cloth and Salt,
Rice growing villages were unstable because they lacked means of defense and because ,unlike in Viet nam,no institutionalized ancestor cult anchored people to one place rather than another,the chronicles are filled with references to villagers running off into the forest in times of crisis,in times of peace,their lives were sharped by the contours of the agricultural year and ceremonies -Buddhist .Animist,and Vaguely Hindu- that marked off one stage of the rice-growing cycle from another, The opposition between"Wild and Civilized", notes in the discussion of the "Ream Kei"in chapters 5,persisted in the literature of the nineteenth century ,a Verse chronicle from Wat Baray ,in the north-central part of the Kingdom.Deals with this theme repeatedly while offering a chronological treatment of nineteenth century events, the chronicle relates the fortunes of a bureaucratic family caught up in the turmoil of Viet nam occupation and Civil war,driven in to the forest ,they lose their identity,regaining it only when new titles are bestowed on male members,first by a Thai Monarch and letters by a Cambodian one,the chronicle was composed to celebrated the restoration of Wat Baray in 1856,and the audience to whom it was recited would for the most part have recognized the even related it in as true ,what gives the chronicle its literacy resonance is the way in which the lives of the characters follow patterns laid down for them by the Ream Kei,and Buddhist ideology, the restoration of their status accompanied the restoration of the King.demerit was seen,in some way,as associated with the forest a lack of official titles,and misbehavior impossible to trace.
Similarity,in a poignant Cambodian folktale,probably well known in the 1800s,three girl who who are abandoned by their mother become wild and return to birds, happily crossing the border between forest and field where,as it turns out,the birds they have become are most frequently to be found,because people grip on the things we take for granted was so precarious in nineteenth century Cambodia -dependent on the good will of foreigners and Overlords,on rainfall,and on health in a tropical climate- it is understandable that"Civilization" or the art of remaining outside the forest,was taken so seriously by Poets and Audience alike,the third type of village lay hidden in the "Prey"or Wilderness" that make up most of Cambodia at this time.here the people were illiterate and usually non-Buddhist,they spoke languages related to Khmer but owed no loyalties to the Kompong or Capital unless these had been forced from them,the villages were frequently raided for slaves,and they were economically important because they were able to exploit forest resource that were valued in the Capital and abroad,their political loyalties,however,were to other villages in the "Prey" where people spoke the same dialect and performed similar religious rites,.,
The End of Society,State&Foreign Relations.
១"អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក"
សេចក្កីផ្តើម
វដ្តទុក្ខ គឺទុក្ខទោសទាំងឡាយដែលវិលវល់ចុះឡើងប៉ះពាល់រាល់រូបឥតស្រាកស្រាន្ត។
ដូចច្នេះបណ្តាលអ្នកប្រាជ្ញគ្រប់សាសន៏បានចងក្រងជាបញ្ហា ជាភាសិត ជាបទចរិយា សាស្រ្តផ្សេងៗ ដើម្បីជាឧសថរំលត់ទោសនឹងជាយានដឹកនាំគាំពារបុផុជ្ជនក្នុងលោកឲ្យ
ចាកជៀសផុតពីអន្លង់ទុក្ខ នឹងឧបសក្គគ្រប់ជំពូកដែលកើតឡើងឥតទៀងទាត់។ ដូចយ៉ាង
ក្នុងច្បាប់ពាក្យចាស់លោកទូន្មានថា=
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
អត្ថានុរូប នឹងអត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន» «អូសទូក
នេះគឺទាញទូកពីទីគោកទៅដាក់ទឹក
«កុំឲ្យលំអាន»
គឺកុំឲ្យមានស្នាមនៅលើដីឬមានស្នាមនៅ
បាតទូកធ្លុធ្លាយព្រោះជាការនាំឲ្យសឹក
ដាច់បាតទូកឬអន្តរាធ្លុះធ្លាយទូកក៏មាន។
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថា=កាលបើអូសទូក
គឺប្រកបការអ្វីមួយយ៉ាងពិបាកដោយមានឧបសក្គ
ជាច្រើននៅរាំងរានេះត្រូវប្រយត្ន័
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន»
គឺធ្វើការនោះទៅកុំឲ្យមានស្នាមពោល
គឺកុំឲ្យមានសៅហ្មងមានរឿងរ៉ាវអ្វីផ្សេងៗដែលអាច
ឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួននៅវេលា
ប្រតិបត្តិការនោះ។
«ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
គឺធ្វើម្តេចឲ្យបានត្រីហើយទឹកនៅថ្លាដូចដើម
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថាបើយើងប្រាថ្នានឹង«ចាប់ត្រី»គេនឹងធ្វើអ្វីឲ្យបានលាភមានផលដល់យើងនោះ
បើបានលាភត្រូវប្រយត្ន័កុំឲ្យមាន«ល្អក់ទឹក»គឺកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួនកុំឲ្យមានទុក្ខទោស
ដល់ខ្លួនក្នុងគ្រាក្រោយឡើយ។
ឧទាហរណ៏=
ការដែលឃោសនាខាងបោះឆ្នោតរើសតំណាងរាស្រ្តជាការមួយធ្វើដោយពិបាកព្រោះមានឧបសក្គ
ជាច្រើនមករាំរា។នោះក្នុងការដែលយើងថាពិបាកនេះបេក្ខជនដែលនិយាយឃោសនាឲ្យរាស្រ្តបោះ
ឆ្នោតជ្រើសខ្លួនជាតំណាងត្រូវខំឆ្លងឲ្យផុតពីការលំបាកដោយឥតមានសេចក្កីសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួន
គឺប្រយត្ន័ខំទាញខ្លួនឲ្យចាកផុតនូវគំររឧបសក្គផ្សេងៗ។ដោយគ្នារឿងរ៉ាវអ្វីនឹងឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួន
ក្នុងវេលាប្រតិបត្តិការនោះ។
បេក្ខជនដែលដែលខំធ្វើឃោសនាយ៉ាងនេះគឺដើម្បីនឹងឲ្យបានសំរេចបំណងមួយឲ្យបានជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តប៉ុន្តែបេក្ខជននេះមិនត្រូវភ្លេចថា«បើចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»គឺបើនឹងជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តគឺជាប់ដោយត្រឹមត្រូវដោយប្រព្រឹត្តិល្អស្អាតកុំឲ្យមានរឿងរ៉ាងផ្សេងៗដែលត្រឡប់
ជានាំខ្លួន«ឲ្យល្អក់»គឺឲ្យទទួលកុំហុសអ្វីមួយមកវិញបាន។
ម៉្យាងទៀតឋអ្នកជំនួញនូវអ្នករាជការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ក៏ត្រូវខំបំពេញកិច្ចការរបស់ខ្លួនរឿងៗខ្លួន
ដោយជៀសវាងកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដឹតដល់ខ្លួនបាន។ដែលនឹងបានផលទៀតក៏កុំឲ្យល្អក់
គឺបានដោយសុខមិននាំឲ្យរំខានចិត្ត។
សេចក្កីបញ្ចប់=កិច្ចការសព្វសារពើដែលយើងបំរុងនឹងធ្វើឬដែលបានចាប់ធ្វើទៅហើយក៏ដោយ
តោងខំអូសខំទាញខំប្រយុទ្ធឲ្យដល់ត្រើយដោយប្រុងប្រយត្ន័ជាដរាបកុំឲ្យការនោះហុចទុក្ខ
ទោសមកដល់ខ្លួនវិញ៕
២"ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ ស្លឹកត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា"
សេចក្កីផ្តើម
ភាសិតទាំងឡាយដែលនឹងចងក្រងឡើងបានទុកជាកេរ៌្តតំណតកប្បកល្ប
ក៏មកពីអ្នកប្រាជ្ញរកឃើញសេចក្កីពិតដោយលោកស្គាល់ការសាកពិសោធន៏
យ៉ាងល្អិតល្អន់ក្នុងរបៀបរស់នៅនៃសង្គមដោយមានការសង្គេតមើលលក្ខណះ
នៃវត្ថុក្នុងធម្មជាតិហើយយកទៅប្រៀបធៀបនឹងលក្ខណះ«ករិយានៃមនុស្ស
ក្នុងលោកដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កេរ៏្តកាលលោកចែងមកថា«
«ឈើច្រើនចាញ់ស្លឹក ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត វគ្គទី១«ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ស្លឹក»
ឈើណាដែលមាន«ផ្លែច្រើន»នោះស្លឹកវាតែងវិនាស។
ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលណាគេឃើញឈើនេះមានផ្លែច្រើនហើយគេនាំគ្នាចង់បាន
ផ្លែនោះដោយគ្រវែងនឹងដំថ្មឬដំបងថ្ពក់មួលយកទាំងស្លឹកឬអង្រួនមែកឬកាប់
យកទាំងមែកដើម្បីនឹងប្រឡោះយកផ្លែឲ្យបានស្រួលជាហេតុបណ្តាលឲ្យស្លឹក
ឈើដែលជាទីជំរកនៃផ្លែនេះរុះរោយវិនាសព្រោះតែផ្លែច្រើន។
ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា
ទឹកណាដែលមាន«ត្រីច្រើន»
ទឹកនោះនឹងល្អក់ខ្វល់ ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលបើគេឃើញមានត្រីច្រើនហើយគេ
ក៏ចង់បានត្រីនោះដោយនាំគ្នាទៅចាប់
ទៅដួសទៅបង់ទៅត្រង់ដាក់ទ្រូដាក់លប
ជញ្ជត់ឬវាយទឹកដេញត្រីបញ្ជូលស៊ងជាហេតុ
បណ្តាលឲ្យទឹកនេះដែលជាជំ
រកនៃត្រីទៅចាល្អក់ខ្វល់អស់ព្រោះតែត្រីច្រើន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
បញ្ហាទាំងពីវគ្គនេះបានសេចក្កីថា=ជនដែលមានទ្រព្យធនច្រើនតែងជួបប្រទះនឹងការអន្តរាយច្រើនប្រការ
ព្រោះទ្រព្យធននេះតែងទាញទឹកចិត្តជនពាលឬចោរកំណាចឲ្យចង់បានឥតបីស្រាកវិស៏យដូចគេប្រាថ្នា
ផ្លែឈើឬនេសាទជនប្រាថ្នាត្រីដែរ។ជនដែលរងគ្រោះសៅហ្មងអន្តរាយដោយសារតែទ្រព្យរបស់ខ្លួនយ៉ាង
នេះមានការប្រៀបធៀបទៅនឹងស្លឹកឈើដែលដែលវិនាសរុះរោយដោយសារផ្លៃច្រើនឬក៏ដូចជាទឹកដែល
ល្អក់ដោយសារតែមានត្រីច្រើននោះឋង។
សំគាល់(សំរាប់ជាសេចក្កីបញ្ចប់)
ដោយហេតុដែលទ្រព្យសម្បត្តិជាចំណីនៃពួកពាលហើយដែលងាចបង្កើត«ការល្អក់»គឺសេចក្កីសៅហ្មង
ឬវិនាសអន្តរាយដល់ម្ចាស់ទ្រព្យបាននោះត្រូវប្រុងស្មារតីជាដរាក្នុងការរក្សាទ្រព្យរបស់ខ្លួន។ភាសិតនេះ
មិនមែនធ្វើឲ្យយើងគេទាំងឡាយខូចទឹកចិត្តមិនចង់មានមិនចង់បាននោះទេ។សេចក្កីបរឹងប្រែងក្នុងការ
រកទ្រព្យត្រូវតែព្យាយាមធ្វើជាដរាបព្រោះទ្រព្យធនបង្កើតសេចក្កីថ្លៃថ្នូរណាស់តែកាលបើមានទ្រព្យនេះ
ហើយត្រូវប្រុងប្រយត្ន័ដើរឧបាយយ៉ាងណាកុំឲ្យ«ចាញ់ឬល្អក់»ទៅបានដោយសារតែទ្រព្យសម្បត្តិនេះឋង៕
៣ «សប្បុរសពេកចាញ់ធន នាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
វដ្តទុក្ខ គឺទុក្ខទោសទាំងឡាយដែលវិលវល់ចុះឡើងប៉ះពាល់រាល់រូបឥតស្រាកស្រាន្ត។
ដូចច្នេះបណ្តាលអ្នកប្រាជ្ញគ្រប់សាសន៏បានចងក្រងជាបញ្ហា ជាភាសិត ជាបទចរិយា សាស្រ្តផ្សេងៗ ដើម្បីជាឧសថរំលត់ទោសនឹងជាយានដឹកនាំគាំពារបុផុជ្ជនក្នុងលោកឲ្យ
ចាកជៀសផុតពីអន្លង់ទុក្ខ នឹងឧបសក្គគ្រប់ជំពូកដែលកើតឡើងឥតទៀងទាត់។ ដូចយ៉ាង
ក្នុងច្បាប់ពាក្យចាស់លោកទូន្មានថា=
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
អត្ថានុរូប នឹងអត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន» «អូសទូក
នេះគឺទាញទូកពីទីគោកទៅដាក់ទឹក
«កុំឲ្យលំអាន»
គឺកុំឲ្យមានស្នាមនៅលើដីឬមានស្នាមនៅ
បាតទូកធ្លុធ្លាយព្រោះជាការនាំឲ្យសឹក
ដាច់បាតទូកឬអន្តរាធ្លុះធ្លាយទូកក៏មាន។
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថា=កាលបើអូសទូក
គឺប្រកបការអ្វីមួយយ៉ាងពិបាកដោយមានឧបសក្គ
ជាច្រើននៅរាំងរានេះត្រូវប្រយត្ន័
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន»
គឺធ្វើការនោះទៅកុំឲ្យមានស្នាមពោល
គឺកុំឲ្យមានសៅហ្មងមានរឿងរ៉ាវអ្វីផ្សេងៗដែលអាច
ឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួននៅវេលា
ប្រតិបត្តិការនោះ។
«ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
គឺធ្វើម្តេចឲ្យបានត្រីហើយទឹកនៅថ្លាដូចដើម
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថាបើយើងប្រាថ្នានឹង«ចាប់ត្រី»គេនឹងធ្វើអ្វីឲ្យបានលាភមានផលដល់យើងនោះ
បើបានលាភត្រូវប្រយត្ន័កុំឲ្យមាន«ល្អក់ទឹក»គឺកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួនកុំឲ្យមានទុក្ខទោស
ដល់ខ្លួនក្នុងគ្រាក្រោយឡើយ។
ឧទាហរណ៏=
ការដែលឃោសនាខាងបោះឆ្នោតរើសតំណាងរាស្រ្តជាការមួយធ្វើដោយពិបាកព្រោះមានឧបសក្គ
ជាច្រើនមករាំរា។នោះក្នុងការដែលយើងថាពិបាកនេះបេក្ខជនដែលនិយាយឃោសនាឲ្យរាស្រ្តបោះ
ឆ្នោតជ្រើសខ្លួនជាតំណាងត្រូវខំឆ្លងឲ្យផុតពីការលំបាកដោយឥតមានសេចក្កីសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួន
គឺប្រយត្ន័ខំទាញខ្លួនឲ្យចាកផុតនូវគំររឧបសក្គផ្សេងៗ។ដោយគ្នារឿងរ៉ាវអ្វីនឹងឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួន
ក្នុងវេលាប្រតិបត្តិការនោះ។
បេក្ខជនដែលដែលខំធ្វើឃោសនាយ៉ាងនេះគឺដើម្បីនឹងឲ្យបានសំរេចបំណងមួយឲ្យបានជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តប៉ុន្តែបេក្ខជននេះមិនត្រូវភ្លេចថា«បើចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»គឺបើនឹងជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តគឺជាប់ដោយត្រឹមត្រូវដោយប្រព្រឹត្តិល្អស្អាតកុំឲ្យមានរឿងរ៉ាងផ្សេងៗដែលត្រឡប់
ជានាំខ្លួន«ឲ្យល្អក់»គឺឲ្យទទួលកុំហុសអ្វីមួយមកវិញបាន។
ម៉្យាងទៀតឋអ្នកជំនួញនូវអ្នករាជការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ក៏ត្រូវខំបំពេញកិច្ចការរបស់ខ្លួនរឿងៗខ្លួន
ដោយជៀសវាងកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដឹតដល់ខ្លួនបាន។ដែលនឹងបានផលទៀតក៏កុំឲ្យល្អក់
គឺបានដោយសុខមិននាំឲ្យរំខានចិត្ត។
សេចក្កីបញ្ចប់=កិច្ចការសព្វសារពើដែលយើងបំរុងនឹងធ្វើឬដែលបានចាប់ធ្វើទៅហើយក៏ដោយ
តោងខំអូសខំទាញខំប្រយុទ្ធឲ្យដល់ត្រើយដោយប្រុងប្រយត្ន័ជាដរាបកុំឲ្យការនោះហុចទុក្ខ
ទោសមកដល់ខ្លួនវិញ៕
២"ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ ស្លឹកត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា"
សេចក្កីផ្តើម
ភាសិតទាំងឡាយដែលនឹងចងក្រងឡើងបានទុកជាកេរ៌្តតំណតកប្បកល្ប
ក៏មកពីអ្នកប្រាជ្ញរកឃើញសេចក្កីពិតដោយលោកស្គាល់ការសាកពិសោធន៏
យ៉ាងល្អិតល្អន់ក្នុងរបៀបរស់នៅនៃសង្គមដោយមានការសង្គេតមើលលក្ខណះ
នៃវត្ថុក្នុងធម្មជាតិហើយយកទៅប្រៀបធៀបនឹងលក្ខណះ«ករិយានៃមនុស្ស
ក្នុងលោកដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កេរ៏្តកាលលោកចែងមកថា«
«ឈើច្រើនចាញ់ស្លឹក ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត វគ្គទី១«ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ស្លឹក»
ឈើណាដែលមាន«ផ្លែច្រើន»នោះស្លឹកវាតែងវិនាស។
ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលណាគេឃើញឈើនេះមានផ្លែច្រើនហើយគេនាំគ្នាចង់បាន
ផ្លែនោះដោយគ្រវែងនឹងដំថ្មឬដំបងថ្ពក់មួលយកទាំងស្លឹកឬអង្រួនមែកឬកាប់
យកទាំងមែកដើម្បីនឹងប្រឡោះយកផ្លែឲ្យបានស្រួលជាហេតុបណ្តាលឲ្យស្លឹក
ឈើដែលជាទីជំរកនៃផ្លែនេះរុះរោយវិនាសព្រោះតែផ្លែច្រើន។
ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា
ទឹកនោះនឹងល្អក់ខ្វល់ ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលបើគេឃើញមានត្រីច្រើនហើយគេ
ក៏ចង់បានត្រីនោះដោយនាំគ្នាទៅចាប់
ទៅដួសទៅបង់ទៅត្រង់ដាក់ទ្រូដាក់លប
ជញ្ជត់ឬវាយទឹកដេញត្រីបញ្ជូលស៊ងជាហេតុ
បណ្តាលឲ្យទឹកនេះដែលជាជំ
រកនៃត្រីទៅចាល្អក់ខ្វល់អស់ព្រោះតែត្រីច្រើន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
បញ្ហាទាំងពីវគ្គនេះបានសេចក្កីថា=ជនដែលមានទ្រព្យធនច្រើនតែងជួបប្រទះនឹងការអន្តរាយច្រើនប្រការ
ព្រោះទ្រព្យធននេះតែងទាញទឹកចិត្តជនពាលឬចោរកំណាចឲ្យចង់បានឥតបីស្រាកវិស៏យដូចគេប្រាថ្នា
ផ្លែឈើឬនេសាទជនប្រាថ្នាត្រីដែរ។ជនដែលរងគ្រោះសៅហ្មងអន្តរាយដោយសារតែទ្រព្យរបស់ខ្លួនយ៉ាង
នេះមានការប្រៀបធៀបទៅនឹងស្លឹកឈើដែលដែលវិនាសរុះរោយដោយសារផ្លៃច្រើនឬក៏ដូចជាទឹកដែល
ល្អក់ដោយសារតែមានត្រីច្រើននោះឋង។
សំគាល់(សំរាប់ជាសេចក្កីបញ្ចប់)
ដោយហេតុដែលទ្រព្យសម្បត្តិជាចំណីនៃពួកពាលហើយដែលងាចបង្កើត«ការល្អក់»គឺសេចក្កីសៅហ្មង
ឬវិនាសអន្តរាយដល់ម្ចាស់ទ្រព្យបាននោះត្រូវប្រុងស្មារតីជាដរាក្នុងការរក្សាទ្រព្យរបស់ខ្លួន។ភាសិតនេះ
មិនមែនធ្វើឲ្យយើងគេទាំងឡាយខូចទឹកចិត្តមិនចង់មានមិនចង់បាននោះទេ។សេចក្កីបរឹងប្រែងក្នុងការ
រកទ្រព្យត្រូវតែព្យាយាមធ្វើជាដរាបព្រោះទ្រព្យធនបង្កើតសេចក្កីថ្លៃថ្នូរណាស់តែកាលបើមានទ្រព្យនេះ
ហើយត្រូវប្រុងប្រយត្ន័ដើរឧបាយយ៉ាងណាកុំឲ្យ«ចាញ់ឬល្អក់»ទៅបានដោយសារតែទ្រព្យសម្បត្តិនេះឋង៕
៣ «សប្បុរសពេកចាញ់ធន នាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
បុរាណាចារ្យដែលមានបញ្ញាដ៏មុតថ្លា បានពិនិត្យគិតពិចារណាយល់ថា ក្នុងលោកសន្និវាសនេះ
មនុស្សយើងតែងជួបប្រទះពើបពះនូវអំពើអកុសល ទើបក្នុងច្បាប់កេរ្ត៏កាលលោកចែងថា=
«សប្បុរសពេកចាញ់ធននាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
ដើម្បីជាប្រស្នាដាស់សតិបញ្ញាមហាជនឲ្យជៀសវាងឲ្យផុតនូវកងទុក្ខទាំងឡាយ
វគ្គទី១
សប្បុរសពេកចាញ់ធន
ជនសប្បុរស គឺមនុស្សណាដែលមានចិត្តល្អមេត្តាករុណាដល់អ្នកដ៏ទៃ
ដោយចំណាយកំឡាំងកាយចិត្តនូវទ្រព្យធនដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ដោះ
ទុក្ខគេឲ្យចាកផុតពីសេចក្តីក្រីក្រលំបាក៕
សប្បុរសធម៌ជាធម៌ដ៏ប្រសើរដែលលោកតែងទូន្មានប្រជានិករទាំងឡាយ
ឲ្យទទួលយកទុកក្នុងខ្លួនជានិច្ចតែប្រយ័ត្នកុំ«សប្បុរសពេក»គឺកុំប្រព្រឹត្តអំពើ
ល្អនេះហួសប្រមាណកុំធ្វើល្អឥតពិចារណា។ការធ្វើទានដល់អ្នកក្រីក្រការចំណាយ
ទ្រព្យដើម្បីជួយទ្រទ្រង់ជនណាឲ្យរឹងជំហរក្នុងការអ្វីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានព្រំដែន
កុំធ្វើឲ្យជ្រុលពេកកុំធ្វើឲ្យហួសកម្លាំងទ្រព្យរបស់ខ្លួនព្រោះការសប្បុរសហួសប្រមាណ
នេះរមែងតែងធ្វើឲ្យ«ចាញ់ធន»គឺឲ្យវិនាសលោះទ្រព្យសម្បត្តិមិនខានដោយការចំណាយ
ក្នុងផ្លូវសប្បុរសវាច្រើនជាងចំណូលធម្មតា។
សេដ្ឋីដែលមានទ្រព្យរាប់រយលានប្រាក់ក៏គង់នឹងរលាយឃ្លាំងទ្រព្យទៅបានកាលបើចេះតែ
សប្បុរសហួសកំរិតឥតមានពិចារណា៕
មនុស្សយើងតែងជួបប្រទះពើបពះនូវអំពើអកុសល ទើបក្នុងច្បាប់កេរ្ត៏កាលលោកចែងថា=
«សប្បុរសពេកចាញ់ធននាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
ដើម្បីជាប្រស្នាដាស់សតិបញ្ញាមហាជនឲ្យជៀសវាងឲ្យផុតនូវកងទុក្ខទាំងឡាយ
វគ្គទី១
សប្បុរសពេកចាញ់ធន
ជនសប្បុរស គឺមនុស្សណាដែលមានចិត្តល្អមេត្តាករុណាដល់អ្នកដ៏ទៃ
ដោយចំណាយកំឡាំងកាយចិត្តនូវទ្រព្យធនដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ដោះ
ទុក្ខគេឲ្យចាកផុតពីសេចក្តីក្រីក្រលំបាក៕
សប្បុរសធម៌ជាធម៌ដ៏ប្រសើរដែលលោកតែងទូន្មានប្រជានិករទាំងឡាយ
ឲ្យទទួលយកទុកក្នុងខ្លួនជានិច្ចតែប្រយ័ត្នកុំ«សប្បុរសពេក»គឺកុំប្រព្រឹត្តអំពើ
ល្អនេះហួសប្រមាណកុំធ្វើល្អឥតពិចារណា។ការធ្វើទានដល់អ្នកក្រីក្រការចំណាយ
ទ្រព្យដើម្បីជួយទ្រទ្រង់ជនណាឲ្យរឹងជំហរក្នុងការអ្វីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានព្រំដែន
កុំធ្វើឲ្យជ្រុលពេកកុំធ្វើឲ្យហួសកម្លាំងទ្រព្យរបស់ខ្លួនព្រោះការសប្បុរសហួសប្រមាណ
នេះរមែងតែងធ្វើឲ្យ«ចាញ់ធន»គឺឲ្យវិនាសលោះទ្រព្យសម្បត្តិមិនខានដោយការចំណាយ
ក្នុងផ្លូវសប្បុរសវាច្រើនជាងចំណូលធម្មតា។
សេដ្ឋីដែលមានទ្រព្យរាប់រយលានប្រាក់ក៏គង់នឹងរលាយឃ្លាំងទ្រព្យទៅបានកាលបើចេះតែ
សប្បុរសហួសកំរិតឥតមានពិចារណា៕
វគ្គទី២
នាទុរជនចាញ់ឥន្ត្រី
«ទុរជន»គឺជនដែលមានចិត្តអាក្រក់។ជនទុច្ចរិតគ្រប់ថានះ«ចោរខ្មាំងទាំងឡាយ
ជនដែលមានចិត្តសាហាវក្នុងការលបលួចធ្វើឃាតកម្មឬវិនាសកម្មផ្សេងៗ
លោកចាត់ថាជាពួកទុរជនទាំងអស់។
តាមសេចក្កីក្នុងភាសិតនេះគេរាប់ជាពួកទុរជនដែរជនណាដែលកំណាញ់កាញ
សម្បត្តិទុកមានចិត្តអាក្រក់ឥតមេត្តាករុណាដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តផ្ទុយគ្នាពី
ពួកសប្បុរសជន។
«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
គឺអាប់ឧនវិនាសអន្តរាដល់រូបរាងកាយរបស់ឋង។ជនចិត្តអាក្រក់ជាទីគំនុំ
ជាទីសំអប់នៃអ្នកដ៏ទៃវាតែងរមែងសៅហ្មងឬវិនាសដល់ខ្លួនវា។គេតែង
លបលួចកាប់សម្លាប់ជនទាំងនេះឥតប្រណី។
ជនដែលល្បីថាចេះធ្មប់អាបពួកចោរព្រៃទាំងឡាយនោះនឹងត្រូវគេចាប់ធ្វើ
បាបវាយដំច្រំធាក់ឬប្រហារជីវិតចោលក៏មាន។ពួកជនទុច្ចរិតនឹងត្រូវរាជការ
ដាក់ទោសផ្តន្ទាវាឲ្យរាងចាល។ជនកំណាញ់ពិតមែនតែមិនធ្វើទុក្ខទោសដល់គេ
តែដោយហេតុចិត្តខ្មៅក្រៅតម្រានោះគេតែងតែស្អប់ប្រមាថមើលងាយដោយ
អាការផ្សេងៗសេចក្តីអាប់ឧនដល់ខ្លួនក៏កើតមានឡើងដែរ។ផលអាក្រក់គ្រប់បែប
ដែលធ្លាក់ដល់ទៅលើពួកទុរជននេះហើយហៅថា«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
ឋពួកទរជនមានឧបមេយ្យដូចសត្វសង្កើចឬសត្វមូសដែលខាំចុចគេឲ្យគេឈឺចាប់
តែមិនរួចពីគេទះសម្លាប់ឡើយ។ពួកមនុស្សទោសក្នុងពន្ធនាគារដែលនឿយកាយ
បាយមិនឆ្អាញ់គ្រប់ពេលវេលានេះជាពួកទុរជនដែលកំពុងទទួលកម្មអាក្រក់លើ
អាត្មាវិញពោលគឺ«ឥន្ត្រីយ»របស់គេកំពុង«ចាញ់»។
សេចក្កីបញ្ចប់=ការធ្វើទានត្រូវលៃឲ្យសមរម្យនឹងធនធានកុំភ្លេចឲ្យសោះ
ពាក្យចាស់លោកថា»
ចិត្តល្អក្រខ្លួន«ចិត្តល្អឥតបើគិតកុំមានចិត្តអាក្រក់»នេះហើយដែលអ្នកប្រាជ្ញចងទូន្មាន៕
៤ ធម្មតាអ្នកជាជាតិ ការកេរ្ត៏អាទិឲ្យគិតគូរ"
នាទុរជនចាញ់ឥន្ត្រី
«ទុរជន»គឺជនដែលមានចិត្តអាក្រក់។ជនទុច្ចរិតគ្រប់ថានះ«ចោរខ្មាំងទាំងឡាយ
ជនដែលមានចិត្តសាហាវក្នុងការលបលួចធ្វើឃាតកម្មឬវិនាសកម្មផ្សេងៗ
លោកចាត់ថាជាពួកទុរជនទាំងអស់។
តាមសេចក្កីក្នុងភាសិតនេះគេរាប់ជាពួកទុរជនដែរជនណាដែលកំណាញ់កាញ
សម្បត្តិទុកមានចិត្តអាក្រក់ឥតមេត្តាករុណាដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តផ្ទុយគ្នាពី
ពួកសប្បុរសជន។
«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
គឺអាប់ឧនវិនាសអន្តរាដល់រូបរាងកាយរបស់ឋង។ជនចិត្តអាក្រក់ជាទីគំនុំ
ជាទីសំអប់នៃអ្នកដ៏ទៃវាតែងរមែងសៅហ្មងឬវិនាសដល់ខ្លួនវា។គេតែង
លបលួចកាប់សម្លាប់ជនទាំងនេះឥតប្រណី។
ជនដែលល្បីថាចេះធ្មប់អាបពួកចោរព្រៃទាំងឡាយនោះនឹងត្រូវគេចាប់ធ្វើ
បាបវាយដំច្រំធាក់ឬប្រហារជីវិតចោលក៏មាន។ពួកជនទុច្ចរិតនឹងត្រូវរាជការ
ដាក់ទោសផ្តន្ទាវាឲ្យរាងចាល។ជនកំណាញ់ពិតមែនតែមិនធ្វើទុក្ខទោសដល់គេ
តែដោយហេតុចិត្តខ្មៅក្រៅតម្រានោះគេតែងតែស្អប់ប្រមាថមើលងាយដោយ
អាការផ្សេងៗសេចក្តីអាប់ឧនដល់ខ្លួនក៏កើតមានឡើងដែរ។ផលអាក្រក់គ្រប់បែប
ដែលធ្លាក់ដល់ទៅលើពួកទុរជននេះហើយហៅថា«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
ឋពួកទរជនមានឧបមេយ្យដូចសត្វសង្កើចឬសត្វមូសដែលខាំចុចគេឲ្យគេឈឺចាប់
តែមិនរួចពីគេទះសម្លាប់ឡើយ។ពួកមនុស្សទោសក្នុងពន្ធនាគារដែលនឿយកាយ
បាយមិនឆ្អាញ់គ្រប់ពេលវេលានេះជាពួកទុរជនដែលកំពុងទទួលកម្មអាក្រក់លើ
អាត្មាវិញពោលគឺ«ឥន្ត្រីយ»របស់គេកំពុង«ចាញ់»។
សេចក្កីបញ្ចប់=ការធ្វើទានត្រូវលៃឲ្យសមរម្យនឹងធនធានកុំភ្លេចឲ្យសោះ
ពាក្យចាស់លោកថា»
ចិត្តល្អក្រខ្លួន«ចិត្តល្អឥតបើគិតកុំមានចិត្តអាក្រក់»នេះហើយដែលអ្នកប្រាជ្ញចងទូន្មាន៕
៤ ធម្មតាអ្នកជាជាតិ ការកេរ្ត៏អាទិឲ្យគិតគូរ"
ធម្មតាកើតមកជា«អ្នកជា»
គឺជាអ្នកល្អត្រឹមត្រូវមានពាហនះអ្នកដែលមិននៅខ្ញុំកញ្ជះគឹត្រូវឲ្យចេះ«គិតគូរការកេរ្ត៏អាទិ»
គឺការពារពីដើមឲ្យបានល្អគង់វង់តរៀងទៅ។
ឋកេរ្ត៏នេះរស់ដោយយក=
១»កេរ្ត៏មត៌ក=ពោលគឺទ្រព្យសម្បត្តិដែលទទួលពីម៉ែឪដូនតាមក
២»កត្តិនាម=ល្អដែលធ្លាប់មានពីបុព្វបុរសរបស់យើងមកហើយពោលគឺ
«កេរ្ត៏ឈ្មោះជាអ្នកជានោះឋង៕
៥ "ផ្លូវវៀចកុំបោះបង់ ផ្លូវណាត្រង់កុំដើរហោង"
សេចក្កីនេះសំរាប់រំឮកដល់អ្នកជំនួញជួញព្រៃគ្រប់ឋានះនឹងអ្នកធ្វើនយោបាយផ្សេងៗ។
១»ក្នុងការធ្វើជំនួញ កាលបើកាន់សច្ចះពេកក៏គ្មានចំណេញដែរត្រូវឲ្យវៀចខ្លះ ឋវៀចនេះ
មិនមេនបំបាត់ប្រវញ្ជ័ថ្លឹងខ្វះភ្នែកជញ្ជីង ឬជៀសវាងបំបាត់ពន្ធគយឲ្យតែខាងចំណេញស្មើរដើម
ក៏មិនត្រូវប្រាប់គេត្រង់បើទុកជាចំណេញក្នុងមួយឆ្នាំរាប់ហ្មឺនប្រាក់ ក៏កុំនិយាយប្រាប់ពាណិជឋទៀត
ឲ្យត្រង់អស់ពីពោះ ព្រោះកាលបើគេឃើញចំណេញ ច្រើនក្នុងមុខជំនួញណាមួយគេប្រាថ្នារកជំនួញ
នោះដែរនាំឲ្យលាភរបស់យើងថយទៅវិញឬជំពប់អស់រលីងទៅវិញក៏មាន។
២» ក្នុងការធ្វើនយោបាយ តែដើរតាមផ្លូវត្រង់ គេនឹងស្គាល់« ពោះវៀន»យើងគឺស្កាល់ចិត្តគំនិតយើងទាំងអស់។
កុំភ្លេចឡើយពាក្យចាស់លោកថា» ស្លូតស្លាប់វៀចវេរ មានភ័ព្វអាយុយឺនយូរ »
៦"លោកថាល្វាផង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែ សឹងតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃនៅក្នុង នោះហោងលោកថា»
សេចក្តីអធិប្បាយជាគំរូ
ដោយសង្កេតឃើញថា នៅនាលោកនេះមានមនុស្សមានច្រើនសណ្ឋាន «ខ្លះវៀចខ្លះត្រង់ ខ្លះខ្លៅសាមាន្យ« ទើបបុរាណបណ្ឌិតព្រឹទ្ធាចារ្យចងជាបញ្ហាទុកក្នុងច្បាប់កូនចៅថា=
«លោកថាល្វាហោង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែសឹកតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃ
នៅក្នុង នោះហោងលោកថា»។
ឋផ្លែល្វាកាលណាដែលទុំឡើងមានពណ៌ក្រហមរលោងមានសម្បករលីងស្រស់រលើប
គួរឲ្យស្រើបស្រាលត្រេកត្រអាលចង់បេះប្រឡះយកមកកាន់យកមកភ្លក់អាស្រ័យណាស់
ប៉ុន្តែក្នុងផ្លែមានសុទ្ធតែសត្វមមង់វារុករវើកពាសពេញតាមចន្លោះសាច់ល្វានោះគួរឲ្យខ្ពើម
រអើមជៀសវាងរាងចាលលែងហ៊ានហែកកាន់មើលទៀត។
ឋផ្លែល្វាដែលល្អល្អះតែក្រៅនេះលោកប្រៀបធៀបទៅមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមលោម
ពណ៌សាច់សល្អសមស្អាតស្អំស្រស់បំប្រិមពុំទាស់ភ្នែកអ្នកដ៏ទៃក៏ប៉ុន្តែមនុស្សនោះឋងមានចិត្ត
ល្អក់អាក្រក់ពេកឬក៏មានឬកពាឥរិយាមិនសមរម្យជាហេតុធ្វើឲ្យអា្នកផងទាំងពួងស្អប់ខ្ពើមទៅវិញ។
ប៉ុន្តែពាក្យអ្នកប្រាជ្ញនេះមិនមែនសំដៅទៅលើតែមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមរាងរាងកាយឆើត
ឆាយដូចបានអធិប្បាយមកហើយនោះទេលោកប្រៀបប្រដូចផ្លែល្វាទៅនឹងជនណាដែលមានសំដី
វាចាផ្អែមពិរោះគួរឲ្យអ្នកផងទាំងពួងទុកចិត្តចូលជិតរើសយកជាមិត្រស្និទ្ធស្នាលរាប់អានជាស្ពាន
មេត្រីដោយស្តាប់ពាក្យសំដីថាប្រហែលជាមនុស្សនោះល្អបរិសុទ្ធត្រឹមត្រូវកាន់ផ្លូវត្រង់មែនប៉ុន្តែ
មនុស្សសំដីល្អនេះច្រើនមានចិត្តល្អក់អាក្រក់ជាប់ហេតុនេះបានចាអ្នកប្រាជ្ញបន្ថែមសេចក្តីថា=
«អ្នកមួយចែចូវរអែរអូវវៀចវេរឬស្យាបញ្ចើចបញ្ជើពាក្យពើមាយាដូចកលផ្លែល្វាល្អល្អះតែក្រៅ»
សេចក្តីដែលមានសាធកះមកហើយនេះឃើញថាត្រូវមែនហើយប៉ុន្តែយើងនឹគថាមនុស្សណា
ដែលល្អតែមាត់ក្រៅហើយចិត្តសុទ្ធតែខ្លៅអាក្រក់់វៀចវេរឬស្យាទាំងអស់នោះក៏មិនមែនដែរ
ដ្បិតមានខ្លះសំដីល្អចិត្តក៏ល្អដូចផ្លែឈើខ្លះល្អឃាងក្រៅហើយមានទាំងឧជារសផ្អែមឆ្អាញ់ពីសាផង
ប៉ុន្តែយើងប្រទះឃើញថាក្នុងលោកនេះម្រមានមនុស្សដែលមានសំដីល្អហើយមានចិត្តល្អផងនោះ
ណាស់ច្រើនតែមនុស្សសំដីផ្អែមចេះបញ្ចើចចបញ្ចើហើមានចិត្តអាក្រក់។
ធម្មតាមនុស្សអាក្រក់ច្រើនវាចាវោហាផ្អែមពីរោះមករកយើងដើម្បីឲ្យយើងទុកចិត្តអស់ពីពោះថាវាល្អ
មនុស្សជំពូកនេះកុំសូវទុកចិត្តវាកុំយកធ្វើចាគ្នាថ្ងៃក្រោយមិនយូរមិនឆប់វានឹង«ត្បកក្បាល»
យើងវិញមិនខាន។
«ក្អែកនឹងកញ្ច្រោង»ឬមាន់នឹងកញ្ច្រោង»របស់កវីបណ្ឌិតឡាយហ្វុងដែលបានលើកទុកជិត២០
សតវត្ស៏មកហើយ
ចុះកញ្ច្រោងវាធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចនឹងបាននំពីក្អែកឬមាន់ជាអាហារវា?
ចូរយើងកុំឆ្អល់ឲ្យសោះពាក្យបញ្ចើចបញ្ចើដោយប្រើសំដីផ្អែមល្ហែមត្រជាក់នេះហើយជានុយ
បបោសអង្អែលចិត្តឲ្យក្អែកគិតថាពិតជាពាក្យត្រង់ក៏ហាមាត់និយាយឡើងធ្លាក់ឋនំទៅដីបានចំ
ណីនៃកញ្ច្រោងទៅវិញ។ឋមាន់វិញក៏ស្លាប់ខ្លួនពីព្រោះតែឮកញ្ច្រោងនិយាយបញ្ជោរដោយពាក្យ
ផ្អែមពីរោះគួរទុកចិត្តពន់ពេកណាស់។
ក្នុងរឿងមួយទៀតរបស់«ម៉ូលីយារ៏»មាននិទានថា=នាម៊ីនម្នាក់ឈ្មោះលោក«ដូរង់ចង់ទៅបោកប្រាស់អ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិម្នាក់ឈ្មោះ«ហ្សូរដាំង»
លោកដូរង់ស្អប់ហ្សូរដាំងពេកប៉ុន្តែដោយលោកខ្វះប្រាក់ចាយលោកក៏ធ្វើជារាប់អានហ្សូរដាំងទៅ
លោកនិយាយប្រាប់ហ្សូរដាំងថា=គ្មានស្រឡាញ់នរណាជាងហ្សូរដាំងទេលោកកុហកថាលោកបាន
ទៅនិយាយនៅក្នុងចំណោមសរសើរពីហ្សូរដាំងជាច្រើនដងលោកថានឹងរកមនុស្សណាឲ្យវិនាស
ជាងហ្សូរដាំងក៏គ្មានឋពាក្យលោកទាំងប៉ុន្មានសុទ្ធតែបញ្ជោរបោកប្រាស់ទេប៉ន្តែពីរោះផ្អែមហាក់
បីដូចជារឿងនោះពិតមែនគូរឲ្តហ្សូរដាំង«ត្រចៀកស្រាល»ទុកចិត្តពេក។
ចូលយើងពិចារណាមើលចុះក្នុងរឿងទាំងពីរនេះសត្វកញ្ជ្រោងនឹងលោកដូរង់មានសំដីផ្អែមពី
រោះតែមាត់ក្រៅឋចិត្តសឹងតែអាក្រក់វៀចវេរចង់បំផ្លាញគេឲ្យវិនាសោះវិស័យដូចផ្លែល្វាដែលល្អ
«ភ្លឺផ្លេក»តែសម្បកហើខាងក្នុងសុទ្ធតែមមង់ដែរ។
យើងមិនត្រូវទកចិត្តមនុស្សណាដែលយើងមិនស្គាល់ឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយដ្បិតមនុស្សមានច្រើន
សណ្ឋានណាស់ខ្លះ«ចិត្តចាទេវទត្តមាត់ដូចទេវតា»ខ្លះទៀត«អាក្រក់តែមាត់ចិត្តដូចទេវតា»
ហេតុនេះហើយបានជាក្នុងច្បាប់កូនចៅដដែលនេះលោកបានបន្ថែមថា=
រីសោតខ្នុរណាំង សម្បកស្តោកស្គាំង បន្លាច្រូងនៅ ឋក្នុងសឹងក្លែប ក្រអែបផ្អែមទៅ
ទាល់ក្នុងឥតសៅ រសសឹងពីសា»
៧"លោកថាឲ្យត្រាប់ នូវសត្វកុកសាប់ អំពើប្រពៃ កុំត្រាប់កុសល ភោភាវសព្វថ្ងៃ ហើរទំអាស្រួ័យ ពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
សេចក្តីផ្តើម
ដើម្បីរស់នៅក្នុងសង្គមជនឲ្យបានសុខសាន្តរៀងរាបទៅត្រូវខំធ្វើខ្លួនឲ្យប្រាសចាកពា្យនិន្ទា
ទាំងឡាយនឹងភយន្តរាយគ្រប់ប្រការដោយព្យាយាមត្រិះរិះពិចារណាឲ្យយល់អស់អាថនួវ
ពាក្យឪវាទនឹងក្បួនតម្រាសុភាសិតដែលបណ្ឌិតចារបែងសេចក្តីដើម្បីជាគតិលោកទៅកាន់
ស្ថានសុខដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កូនចៅលោកប្រដៅថា=ឲ្យត្រាប់នូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ
កុំត្រាប់កុំសលភោភាវសព្វថ្ងៃហើរទំអាស្រ័យពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
វគ្គទី១
លោកថាឲ្យត្រាប់នូវសត្វនូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ»
កាលបើកុកសាប់ចុះទៅរកទំឬរកស៊ីនៅទីណាដូចជាទំនៅលើមេឃឈើឬចុះស៊ីនៅវាលស្រែ
ឬក្នុងថ្លុកដ៏មានភក់ក្រខ្វក់ជាដើមនោះគេឃើញស្លាបដែលស្រោបកាយរបស់វាមានព៌ណប្រផេះ
ឬសម្បុរត្រសក់ស្រដៀងគ្នានឹងព៌ណភក់ឬព៌ណស្លឹកឈើដែរ។ផ្ទុយពីនេះវិញូកាលបើកុកសាប់
ហិចហើរធើដំណើរក្នងវេហាស៏ដែជាទីស្ងាតស្រឡះល្អនោះគេឃើញស្លាបដែលលាតត្រដាង
ឡើងមានព៌ណសស្កុសដូចសំឡី។
វគ្គទី២»
មិនថានៅទីណាពលណាទាំងថ្ងៃទាំងយប់គ្រប់ដំបន់កុសលឥតប្រែប្រួលផ្លាស់ប្តូរព៌ណ
ស្លាបដូចកុកសាប់ឡើយ។ព៌ណសដរាបនេះអាចទាញភ្នែកអ្នកទាំងពួងមានព្រានបរបាញ់ជាដើម
ឲ្យត្រឡេកមើលស្គាល់ថាជាកុកភ្លាម។មិនចាំបាច់ពិមិត្យយូរផង។កាលដែលហើរដែលទំអាស្រ័យ
មិន«ប្លែកប្លែងប្រាណ»គឺមិនមានប្លែកគ្រឿងសំកាល់ក្រៅបានតែទទួលនូវផលអាក្រក់ផ្សេងៗ
មិនខានជូនកាលវិនាសអន្តរាយដល់ខ្លួនក៏បាន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
អ្នកប្រាជ្ញទូន្មានថាឲ្យធ្វើតាមសត្វកុកសាប់វិញ«អំពើដ៏ប្រពៃ។
យើងឃើញថាកុកសាប់ចេះផ្លាស់ព៌ណសម្បុរតាមទីកន្លែងតាមពេលវេលា(ព្រោះពេលយប់កុក
សាប់ក៏ត្រូវគ្របដណ្តប់កាយដោយស្លាបប្រផេះដែរ)ដើម្បីកុំឲ្យគេឆាប់ចាប់ភ្នែកទៅរកវាដើម្បី
រក្សាខ្លួនឲ្យបានសេចក្តីសុខគឺជៀសវាងផលអាក្រក់ឬការអន្តរាយដល់ខ្លួនបាន។អ្នកប្រាជ្ញចង់
ប្រដៅយើងថា=
ក»ឲ្យចេះផ្លាស់ប្តូរឬកពាកិរិយាតាមកាលះទេសះគឺចេះធ្វើឬកពាឲ្យច្រឡំនឹងគេឋងតាមទីកន្លែង
នឹងតាមពេលវេលាដែលតាំងនៅកុំធ្វើឲ្យឆ្កងកុំឲ្យឈ្លើយកុំឲ្យប្លែកធ្លោដាច់គេនោះកន្លែងណា
ពេលណាត្រូវលើកខ្លួនសឹមលើកកន្លែងណាពេលណាត្រូវដាក់ខ្លួនយើងត្រូវតែដាក់ដើម្បីរក្សា
សេចក្តីសុខ។
កាលបើមានធនធានច្រើននោះក៏មិនចេះតែ«ភោភាវសព្វថ្ងៃគឺបង្ហាញឬកពាឲ្យឃើញធ្លោជាដរាប
នោះទេជាហេតុនាំឲ្យគេជិនរកឲ្យគេស្អប់ឬពេបជា្រយនិយាយដើមពោលគឺនាំតែសៅហ្មងដល់ខ្លួន។
ខ»ឲ្យចេះរៀបចំតែងកាយតាមកាលះទេសះកុំឲ្យភោភាវសព្វថ្ងៃឬភោភាវគ្រប់កន្លែងដូចសត្វកុសល
នោះឧបមាបើនៅស្រុកស្រែចំការរបៀបរៀបចំតែងខ្លួនក៏ឲ្យល្មមឲ្យស៊ីគ្នានឹងកន្លែងដែលយើងទៅ
អាស្រ័យដើម្បីកុំឲ្យអ្នកផងបាញ់ភ្នែកមករកយើងព្រោះតែអាការភោភាវនេះ។បើនៅក្រុងឬត្រូវចូល
ក្នុងចំណោមធំដុំនោះរបៀបស្លៀកពាក់ក៏ឲ្យមានភាពសមរម្យស៊ីគ្នានឹងទីនោះឬពេលនោះដែរ។
គ»ឲ្យចេះក្លែងខ្លួនដោយចេះផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមកាលះទេសះដើម្បីជៀសវាងភយន្តរាយខ្លះ
បាន=ឧ=ឧបមាដូចយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើនត្រូវធ្វើដំណើរថ្លូវឆ្ងាយដោយកាត់ភូម៌កាត់ព្រៃផ្សែងនោះ
ត្រូវស្លៀកពាក់ខោអាវណាជំនុំជាមធ្យមកុំឲ្យមានមានមនុស្សខិលខូចថាយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើន
ហើគុំគួនធ្វើបាប។
ទាហានខ្លះកាលបើធ្វើខ្លួនឲ្យប្លែកជារបៀបអ្នកស្រែហើយក៏អាចចូលទៅបន្លំនៅក្បែរបន្ទាយសត្រូវ
បានដើម្បីស៊ីបការផ្សេងៗឬក៏ធ្វើឲ្យសត្រូវវិនាសដោយកលល្បិចរបស់ខ្លួនក៏បាន។
កាលបើផុតពីកន្លែងឬពេលដែលមានគ្រោះថ្នាក់ហើយសឹមផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមធម្មតាទៅ
វិស័យដូចកុកសាប់កាលបើផុតពីកន្លែងដែលរកស៊ីឬកន្លែងដែលមានសត្រូវតែងបៀតបៀនហើយ
នោះឥតញញើតទៀតឡើយគឺបង្ហាញស្លាបសរបស់វា។
សេចក្តីបញ្ចប់
ដើម្បីធ្វើឲ្យជីវភាពរបស់ខ្លួនទទួលនូវសេចក្កីសុខកុកសាប់ជាគំរូប្រាប់ថា=កាលបើធ្វើអ្វីឲ្យពិនិត្យ
មើលកាលះទេសះគឺធ្វើអ្វីកុំឲ្យធ្លោខុសគេជានិច្ចជាកាលដូចកុកសនោះក្នុង«សុភាសិតសង្គ្រោះ
របស់«បាឡាត់»ឧត្តមលិខិតសុងស៊ីវ»នោះក៏មានចែងមកហើយដែរគឺ=កុំត្រាប់កុកស គ្មានឧបបាយ
ឲ្យត្រាប់ប្រាជ្ញប្រាយសត្វកុកសាប់ រកស៊ីកៀនកោះដោយព្រៃស្នាប់ លាក់ខ្លួនខ្លាចស្លាប់ គ្មានប្រមាថ»
៨"មួយសោតលោកថា កន្លង់នឹងផ្កា ស្ថានឆ្ងាយទីទៃ ហេតុចិត្តចង់ក្រេប ជញ្ជាបក្លិននៃ ហើរហួសច្រៀវច្រៃ រស់រកបុប្ផា»
ជនខ្លះចិត្តចង់ដឹងនូវធម៌វិន័យ ឬតាមច្បាប់ក្បួនតម្រាវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងៗ
គឺស្វះស្វែងជាអាចិន្រ្តិយ៏ រកអ្នកដែលមានប្រាជ្ញាដំរេះវិជ្ជាមិនថានៅឆ្ងាយ
ឬជិត ដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកឧជារសនៃវិជ្ជា វិស័យដូចសត្វកន្លង់ដែល
សង្វាតព្យាយាមហើរសព្វទីស្ថានដើម្បីស្កាត់រកបុប្ផា ប្រាថ្នានឹងក្រេប
ជញ្ជាបជញ្ជក់យកជាតិក្លិន នៃផ្កាទាំងឡាយនោះឋង។
៩"ទំពក់វាទៅ ទើបព្នៅវាជ្រុះ"
ទំនងតែង
សេចក្តីផ្តើម«ទំពក់វាទៅទើបព្នៅវាជ្រុស»សេចក្តីយ៉ាងខ្លីនេះមានអត្ថរសយ៉ាងសំខាន់
ដើម្បីនឹងញាំងចរិយាជនណាដែលខ្ជិលទំរង់ក្នុងកិច្ចការសព្វសារពើកុំឲ្យតែដេកចាំតែ
ព្រេងវាសនាជូនផលឲ្យ។
អត្ថនុរូបរបស់ភាសិត
បើយើងចង់បានផ្លែព្នៅដែលនៅជាប់នឹងសណ្តង់នៅឡើយយើងត្រូវខ្វល់ខ្វាយរកទំពក់
ទៅថ្ពក់ទាញយកមកទើបវាជ្រុះដើម្បីយកមកធ្វើជាចំណីរបស់យើង។
បើនៅស្ងៀមអង្គុយចាំឲ្យផ្លែព្នៅជ្រុះមកតែម្តងនោះកុំសង្ឃឹមថានឹងបានអាស្រ័យមុខជា
«អង្គុយលេបទឹកមាត់ហើយ»
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ផ្លែព្នៅដែលយើងចង់បាននេះគឺគេចង់និយាយអំពីផលឬបំណងអ្វីមួយដែលយើងប្រាថ្នា
នឹងឲ្យបានសំរេចមកយើង។យើងមិនមែនដេកចាំឲ្យផលនេះវារត់រកយើងទេគឺត្រូវប្រឹង
ប្រែងខ្នះខ្នែងប្រើកម្លាំងកាយឬកម្លាំងចិត្តដើម្បីទៅថ្ពក់យកនោះវិស័យដូចគេខំខ្នះខ្នែងធ្វើ
ទំពក់រួចហើយខំថ្ពក់យកផ្លែព្នៅជាចំណី។
ឧទាហរណ៏១កូនសិស្សដែលប្រាថ្នាចង់បានសញ្ញាប័ត្រអ្វីមួយនោះត្រូវខំប្រឹងប្រែងរៀន
សូត្រឲ្យណាស់ព្រោះចំណេះដែលបានពីការខំនេះហើយជាទំពក់យ៉ាងមាំដើម្បីទៅថ្ពក់កាវ
យកសញ្ញាប័ត្រ។
២»មាតាបិតាទាំងឡាយបើចង់រកភរិយាឲ្យកូនប្រុសតាមច្បាប់នោះត្រូវតែគិតគូរខ្នះខ្នែងរក
គេឋងឲ្យជួយស៊ើបសួរចូលទៅដណ្តឹងដល់ម៉េឪខាងកូនស្រី។បើមិនដូច្នោះទេកូនស្រីអ្នក
មានពូជពង្សមិនងាយនឹង«ជ្រុះ»ដោយងាយទេទាល់តែមានទំពក់ទៅទើបព្នៅជ្រុះមកកុំ
សង្ឃឹមថា«គេនឹងលើកឲ្យដោយងាយនោះ។
៣»ប្រទេសកម្ពុជាដែលបានឋានះជារដ្ឋឋករាជ្យនេះក៏មិនមែនបានមកដោយគ្មានយក«
ទំពក់ទៅថ្ពក់»ដែរ។ចុះអ្វីជាទំពក់នេះ?គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីសេចក្តីប្រឹងប្រែងរបស់សម្តេចព្រះ
បិតាឋករាជ្យជាតិទេ។ព្រះអង្គទ្រង់ប្រើព្រះនយោបាយដ៏ភ្លឺថ្លាធ្វើជាទំពក់ដើម្បីទៅទាញយក
ឋករាជ្យជូនជាតិ។
សេចក្តីបញ្ចប់
បើចង់ឲ្យបានផលអ្វីមួយដូចសេចក្តីបំណងយើងកុំនៅស្អៀមឲ្យរត់មករកនោះត្រូវចាំ
ឲ្យជាក់ថា«បើចង់ស្រួចដូចបន្លាត្រូវតែឧស្សាហ៏ដុសដែកដុលទោះមានកុសលអកុសល
កុំចាំសេសផលនោះជួយជូន»
សេចក្កីអធិប្បាយយ៉ាងសង្ខែប=
ជ័រព្នៅវាស្អិតដិតជាប់សាច់ពិបាលាងណាស់ហេតុនេះគប្បីជៀសវាងកុំឲ្យជ័រព្នៅ
ប្រឡាក់បាន។
១០«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
ភាសិតនេះមានន័យថា
នៅសុខៗម្តេចក៏ទៅទទួលយកកិច្ចការណាមួយដែល
ដល់ទីបំផុតវាហុចផលអាក្រក់ឲ្យនាំឲ្យពិបាកចិត្តពិបាកគិតពិបាកកាយឥតមានផល
ចំណេញអ្វីដល់ខ្លួនសោះគឺនាំតែនឿយខ្លួនអសាឥតការ។
ដូចយ៉ាងរ៉ាប់រងធានាអ្នកជាប់ចោទពីបទណាមួយឬ
ទទួលបញ្ញើអ្នកណាមួយ
ដល់ថ្ងៃក្រោយមកទៀតទើបដឹងថាជារបស់ចោរឬក៏ទទួលក្មេងណាមួយ
យកមកចិញ្ចឹមបង្កើតហេតុឲ្យទាស់ទែងខ្វែងគំនិតប្តីប្រពន្ធឋង។
កាលដែលឃើញផលអាក្រក់ផុសឡើងវេលា
ណាទើបលាន់មាត់ទាំងស្តាយហើយខ្នាញ់ក្នុងចិត្តផងថា=
«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
កាលបើដឹងដូច្នេះហើយក្នុងការអ្វីក៏ដោយមុននឹងទទួលធ្វើកប្បីពិនិត្យពិចារណារកហេតុ
ផលជាមុនដរាបឲ្យយល់ជាក់តើនឹងបានសុខឬទុក្ខទៅថ្ងៃក្រោយ៕
១១ ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង
ទំនងតែងនឹងសេចក្តីផ្តើម
កំហុសដែលបានប្រព្រឹត្តហើយ មិនងាយនឹងបិទបាំងឲ្យជិតឡើយ ដូច្នេះហើយ
បានជាគេតែងនិយាយចំអកឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តខុសថា=
«ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារគឺជាដំរីដែលធំដល់កំណត់។កាលបើដំរីនវស្លាប់គេមិនងអាចនឹងបិទបាំង
សាកអសុភ ឬក្លិនអាសោចន៏របស់វាជិតដោយយកចង្អេរមួយ ទៅប្រើការបានឡើយ
ព្រោះចង្អេរមានទំហំតូចជាងឆ្ងាយណាស់។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារស្លាប់គឺជាកំហុសអ្វីមួយយ៉ាងធំ។យកចង្អេរបាំងគឺប្រើមធ្យោបាយណាមួយ
ដែលរាក់។ទៅបិទបាំងលុបលាងកំហុសចេញ ដរាបណាដែលចង្អេរបាំងខ្មោចដំរី
ឬក្លិនសំអុយមិនជិត ដរាបនោះកលល្បិចបន្តិចបន្តួចក៏មិនអាចបាំងបាត់នូវកំហុស
ឬចំហាយអាក្រក់នៃរឿងរ៉ាង ដែលបានប្រព្រឹត្តមកហើយនោះដែរ។
ឧទាហរណ៏
កាលពីយូរឆ្នាំមកហើយមេឃុំមៀន បានឃុំឃាំងនាយស៊ុំដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយ
ទាន់ជាស្តែង។នាយស៊ុំនេះកាលពីថ្ងៃមុនមានរឿងទាស់ទែងម្តងនឹងមេឃុំនោះឯង។
ក្នុងវេលារាត្រីស្ងាត់ មេឃុំមៀនបានចូលទៅបន្ទប់រករឿងវាយនាយស៊ុំ តែពីរបីដំបង
ស្រាប់តែស្លាប់ភ្លាម។ដើម្បីបិទបាំងកំហុសដោយខ្លួន ឲ្យរួចពីទោសភ័យនោះមេឃុំ
កំណាចដោះអាវនាយស៊ុំរួចចងកខ្មោចយ៉ាងតឹងភ្ជាប់ទៅនឹងជើងតុក្នុងបន្ទប់នោះ
តើមេឃុំគេចកែបំបែរបំបិទឯណានឹងជិត បើគរដឹងថាខ្លួនឯងជាអ្នកកាន់កូនសោបន្ទប់
បើពេទ្យពិនិត្យ ឃើញសាច់ស៊ុំជាំដោយដំបងហើយគ្មានទំនងនឹងជឿថាស៊ុំចងកខ្លួនឯង។
រឿងប៉ុនដំរីសារ យកឯការតូចប៉ុនចង្អេរទៅបាំងកុំឲ្យស្អុយ។កាលបើឃាតកម្មយ៉ាងស្តែង
ដូច្នេះហើយ មេឃុំមៀនភ័យខ្លាំងខ្លាចជាប់គុគ ក៏យក ចេកមួយស្ទងនឹងខ្នុរពីរ ទៅជូនចៅក្រម
ឲ្យគេជួយ។នរណានឹងជួយរួចបើទោសឯងប៉ុនដំរីសារហើយ យកចង្អេរទៅបាំងនោះ
គប្បីណាស់ជួលមេធាវីកត្តីទៅគ្រាន់សង្ឃឹមថានឹងបានរួចខ្លួនខ្លះ។
សំគាល់=ក)
ដំរីសារស្លាប់នេះ សំដៅយកកំហុសណាមួយយ៉ាងធំដូចសម្លាប់គេ ប្លន់គេ ចាប់ស្រីមិនទាន់
គ្រប់ការ សារុបទៅគឺបទល្មើស ទាំងឡាយដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកដៃដល់ជាប់គុគជាទម្ងន់
បានក្នុងច្បាប់តុលាការ។កំហុសនេះមិនងាយនឹងលុបលាងបានដោយងាយទេ ដូច្នេះ
កាលបើដឹងថាអំពើអាក្រក់ទាំងឡាយពិបាកនឹងបិទបាំងហើយ វាតែងតែហុចទុក្ខទោសមក
ដល់ខ្លួនវិញ ត្រូវតែជៀសឲ្យផុតកុំប្រព្រឹត្តឲ្យសោះទើបប្រសើរជាង។កាលបើជាថ្លស់ធ្លោយ
ធ្លាក់ខ្លួនក្រឹបក្នុងកំហុសធំនេះហើយ គប្បីរិះរកកលឧបាយយ៉ាងចំណានដើម្បីឲ្យមានកម្លាំង
ទប់ទល់កុំឲ្យជាប់គុគបាន ពោលគឺធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យគេចំអកបានថា«ដំរីសារស្លាប់»«
ទៅយកឯចង្អេរបាំង។
សំគាល់ខ)
ម៉្យាងទៀតពាក្យចាស់នេះ សំរាប់និយាយចំអកឡកឲ្យជនណាដែលមានញាតិ
ផៅ ប្រព្រឹត្តខុសជ្រងោហើយ ខំនិយាយដោះស្រាយនាយអាយ ដើម្បីលាក់លៀបលុប
លាងកំហុសនោះដូចយ៉ាងឪម្តាយខ្លះ ខំបិទបាំងកំហុសរបស់កូនស្រីដែលមិនមានកិរិយា
នឹងនួនសមរម្យជាស្រីគ្រប់លក្ខណា តើបិទបាំងដោយសំដីឯណានឹងជិតបើកំហុសនោះ
វាធំហើយ ចោលក្លិនអាសោចន៏បីដូចជាដំរីសារស្លាប់ទៅហើយនោះ៕
១១ គេខុសកុំអាលអរ គេសាទរកុំអាលអួត "
វគ្គទី១ ៖ គេខុសកុំអាលអរ
កាលណាបើឃើញគេប្រព្រឹត្តអ្វីខុស កុំអាលអរព្រោះក្រែងថ្ងៃណាមួយកុំហុស
នឹងធ្លាក់មកលើខ្លួនវិញ។ កាលបើឃើញគេខុសគប្បីយកកុំហុសនោះមក ពិ
ចារណាត្រិះរិះរកហេតុផលឲ្យឃើញ ដើម្បីជាគតិនាំយើងឲ្យជៀសវាងនូវកំហុស
នោះ ឬបើពុំនោះសោត គប្បីដាស់តឿនពន្យល់អ្នកប្រព្រឹត្តខុសឲ្យកែប្រែគំនិតមារ
យាទចេញដម្បីសេចក្តីចំរើនដល់មនុស្សជាតិ។
វគ្គទី២៖គេសាទរកុំអាលអួត
កាលបើឃើញគេសាទរ គឺត្រេកអររួសរាយរាក់ទាក់មករកយើងនោះ កុំអាលអួត
សរសើរគេភ្លាម ព្រោះមានមនុស្សខ្លះ សំដីល្អរាក់ទាក់មែន តែចិត្តគ្មានស្មោះសល្អ
ស្អាតទេ ជូនកាលគេប្រើវាចាកិរិយារាក់ទាក់ ដើម្បីជាធ្នាក់ទាក់យកផលប្រយោជន៏
របស់គេក្នុងការផ្សេងៗ ។
ដែលនឹងអួតសរសើរថាល្អបាន ល្អឹកណាតែពិនិត្តសង្កេត ក្នុងពេលដ៏យូរ។ កាលបើ
សង្កេតឃើញច្រើនដងច្រើនគ្រា ថាគេត្រេកអរសាទរដោយ ស្មោះចំពោះនោះគប្បី
អួតសរសើរថា ល្អចុះ ៕
គឺជាអ្នកល្អត្រឹមត្រូវមានពាហនះអ្នកដែលមិននៅខ្ញុំកញ្ជះគឹត្រូវឲ្យចេះ«គិតគូរការកេរ្ត៏អាទិ»
គឺការពារពីដើមឲ្យបានល្អគង់វង់តរៀងទៅ។
ឋកេរ្ត៏នេះរស់ដោយយក=
១»កេរ្ត៏មត៌ក=ពោលគឺទ្រព្យសម្បត្តិដែលទទួលពីម៉ែឪដូនតាមក
២»កត្តិនាម=ល្អដែលធ្លាប់មានពីបុព្វបុរសរបស់យើងមកហើយពោលគឺ
«កេរ្ត៏ឈ្មោះជាអ្នកជានោះឋង៕
៥ "ផ្លូវវៀចកុំបោះបង់ ផ្លូវណាត្រង់កុំដើរហោង"
សេចក្កីនេះសំរាប់រំឮកដល់អ្នកជំនួញជួញព្រៃគ្រប់ឋានះនឹងអ្នកធ្វើនយោបាយផ្សេងៗ។
១»ក្នុងការធ្វើជំនួញ កាលបើកាន់សច្ចះពេកក៏គ្មានចំណេញដែរត្រូវឲ្យវៀចខ្លះ ឋវៀចនេះ
មិនមេនបំបាត់ប្រវញ្ជ័ថ្លឹងខ្វះភ្នែកជញ្ជីង ឬជៀសវាងបំបាត់ពន្ធគយឲ្យតែខាងចំណេញស្មើរដើម
ក៏មិនត្រូវប្រាប់គេត្រង់បើទុកជាចំណេញក្នុងមួយឆ្នាំរាប់ហ្មឺនប្រាក់ ក៏កុំនិយាយប្រាប់ពាណិជឋទៀត
ឲ្យត្រង់អស់ពីពោះ ព្រោះកាលបើគេឃើញចំណេញ ច្រើនក្នុងមុខជំនួញណាមួយគេប្រាថ្នារកជំនួញ
នោះដែរនាំឲ្យលាភរបស់យើងថយទៅវិញឬជំពប់អស់រលីងទៅវិញក៏មាន។
២» ក្នុងការធ្វើនយោបាយ តែដើរតាមផ្លូវត្រង់ គេនឹងស្គាល់« ពោះវៀន»យើងគឺស្កាល់ចិត្តគំនិតយើងទាំងអស់។
កុំភ្លេចឡើយពាក្យចាស់លោកថា» ស្លូតស្លាប់វៀចវេរ មានភ័ព្វអាយុយឺនយូរ »
៦"លោកថាល្វាផង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែ សឹងតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃនៅក្នុង នោះហោងលោកថា»
សេចក្តីអធិប្បាយជាគំរូ
ដោយសង្កេតឃើញថា នៅនាលោកនេះមានមនុស្សមានច្រើនសណ្ឋាន «ខ្លះវៀចខ្លះត្រង់ ខ្លះខ្លៅសាមាន្យ« ទើបបុរាណបណ្ឌិតព្រឹទ្ធាចារ្យចងជាបញ្ហាទុកក្នុងច្បាប់កូនចៅថា=
«លោកថាល្វាហោង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែសឹកតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃ
នៅក្នុង នោះហោងលោកថា»។
ឋផ្លែល្វាកាលណាដែលទុំឡើងមានពណ៌ក្រហមរលោងមានសម្បករលីងស្រស់រលើប
គួរឲ្យស្រើបស្រាលត្រេកត្រអាលចង់បេះប្រឡះយកមកកាន់យកមកភ្លក់អាស្រ័យណាស់
ប៉ុន្តែក្នុងផ្លែមានសុទ្ធតែសត្វមមង់វារុករវើកពាសពេញតាមចន្លោះសាច់ល្វានោះគួរឲ្យខ្ពើម
រអើមជៀសវាងរាងចាលលែងហ៊ានហែកកាន់មើលទៀត។
ឋផ្លែល្វាដែលល្អល្អះតែក្រៅនេះលោកប្រៀបធៀបទៅមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមលោម
ពណ៌សាច់សល្អសមស្អាតស្អំស្រស់បំប្រិមពុំទាស់ភ្នែកអ្នកដ៏ទៃក៏ប៉ុន្តែមនុស្សនោះឋងមានចិត្ត
ល្អក់អាក្រក់ពេកឬក៏មានឬកពាឥរិយាមិនសមរម្យជាហេតុធ្វើឲ្យអា្នកផងទាំងពួងស្អប់ខ្ពើមទៅវិញ។
ប៉ុន្តែពាក្យអ្នកប្រាជ្ញនេះមិនមែនសំដៅទៅលើតែមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមរាងរាងកាយឆើត
ឆាយដូចបានអធិប្បាយមកហើយនោះទេលោកប្រៀបប្រដូចផ្លែល្វាទៅនឹងជនណាដែលមានសំដី
វាចាផ្អែមពិរោះគួរឲ្យអ្នកផងទាំងពួងទុកចិត្តចូលជិតរើសយកជាមិត្រស្និទ្ធស្នាលរាប់អានជាស្ពាន
មេត្រីដោយស្តាប់ពាក្យសំដីថាប្រហែលជាមនុស្សនោះល្អបរិសុទ្ធត្រឹមត្រូវកាន់ផ្លូវត្រង់មែនប៉ុន្តែ
មនុស្សសំដីល្អនេះច្រើនមានចិត្តល្អក់អាក្រក់ជាប់ហេតុនេះបានចាអ្នកប្រាជ្ញបន្ថែមសេចក្តីថា=
«អ្នកមួយចែចូវរអែរអូវវៀចវេរឬស្យាបញ្ចើចបញ្ជើពាក្យពើមាយាដូចកលផ្លែល្វាល្អល្អះតែក្រៅ»
សេចក្តីដែលមានសាធកះមកហើយនេះឃើញថាត្រូវមែនហើយប៉ុន្តែយើងនឹគថាមនុស្សណា
ដែលល្អតែមាត់ក្រៅហើយចិត្តសុទ្ធតែខ្លៅអាក្រក់់វៀចវេរឬស្យាទាំងអស់នោះក៏មិនមែនដែរ
ដ្បិតមានខ្លះសំដីល្អចិត្តក៏ល្អដូចផ្លែឈើខ្លះល្អឃាងក្រៅហើយមានទាំងឧជារសផ្អែមឆ្អាញ់ពីសាផង
ប៉ុន្តែយើងប្រទះឃើញថាក្នុងលោកនេះម្រមានមនុស្សដែលមានសំដីល្អហើយមានចិត្តល្អផងនោះ
ណាស់ច្រើនតែមនុស្សសំដីផ្អែមចេះបញ្ចើចចបញ្ចើហើមានចិត្តអាក្រក់។
ធម្មតាមនុស្សអាក្រក់ច្រើនវាចាវោហាផ្អែមពីរោះមករកយើងដើម្បីឲ្យយើងទុកចិត្តអស់ពីពោះថាវាល្អ
មនុស្សជំពូកនេះកុំសូវទុកចិត្តវាកុំយកធ្វើចាគ្នាថ្ងៃក្រោយមិនយូរមិនឆប់វានឹង«ត្បកក្បាល»
យើងវិញមិនខាន។
«ក្អែកនឹងកញ្ច្រោង»ឬមាន់នឹងកញ្ច្រោង»របស់កវីបណ្ឌិតឡាយហ្វុងដែលបានលើកទុកជិត២០
សតវត្ស៏មកហើយ
ចុះកញ្ច្រោងវាធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចនឹងបាននំពីក្អែកឬមាន់ជាអាហារវា?
ចូរយើងកុំឆ្អល់ឲ្យសោះពាក្យបញ្ចើចបញ្ចើដោយប្រើសំដីផ្អែមល្ហែមត្រជាក់នេះហើយជានុយ
បបោសអង្អែលចិត្តឲ្យក្អែកគិតថាពិតជាពាក្យត្រង់ក៏ហាមាត់និយាយឡើងធ្លាក់ឋនំទៅដីបានចំ
ណីនៃកញ្ច្រោងទៅវិញ។ឋមាន់វិញក៏ស្លាប់ខ្លួនពីព្រោះតែឮកញ្ច្រោងនិយាយបញ្ជោរដោយពាក្យ
ផ្អែមពីរោះគួរទុកចិត្តពន់ពេកណាស់។
ក្នុងរឿងមួយទៀតរបស់«ម៉ូលីយារ៏»មាននិទានថា=នាម៊ីនម្នាក់ឈ្មោះលោក«ដូរង់ចង់ទៅបោកប្រាស់អ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិម្នាក់ឈ្មោះ«ហ្សូរដាំង»
លោកដូរង់ស្អប់ហ្សូរដាំងពេកប៉ុន្តែដោយលោកខ្វះប្រាក់ចាយលោកក៏ធ្វើជារាប់អានហ្សូរដាំងទៅ
លោកនិយាយប្រាប់ហ្សូរដាំងថា=គ្មានស្រឡាញ់នរណាជាងហ្សូរដាំងទេលោកកុហកថាលោកបាន
ទៅនិយាយនៅក្នុងចំណោមសរសើរពីហ្សូរដាំងជាច្រើនដងលោកថានឹងរកមនុស្សណាឲ្យវិនាស
ជាងហ្សូរដាំងក៏គ្មានឋពាក្យលោកទាំងប៉ុន្មានសុទ្ធតែបញ្ជោរបោកប្រាស់ទេប៉ន្តែពីរោះផ្អែមហាក់
បីដូចជារឿងនោះពិតមែនគូរឲ្តហ្សូរដាំង«ត្រចៀកស្រាល»ទុកចិត្តពេក។
ចូលយើងពិចារណាមើលចុះក្នុងរឿងទាំងពីរនេះសត្វកញ្ជ្រោងនឹងលោកដូរង់មានសំដីផ្អែមពី
រោះតែមាត់ក្រៅឋចិត្តសឹងតែអាក្រក់វៀចវេរចង់បំផ្លាញគេឲ្យវិនាសោះវិស័យដូចផ្លែល្វាដែលល្អ
«ភ្លឺផ្លេក»តែសម្បកហើខាងក្នុងសុទ្ធតែមមង់ដែរ។
យើងមិនត្រូវទកចិត្តមនុស្សណាដែលយើងមិនស្គាល់ឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយដ្បិតមនុស្សមានច្រើន
សណ្ឋានណាស់ខ្លះ«ចិត្តចាទេវទត្តមាត់ដូចទេវតា»ខ្លះទៀត«អាក្រក់តែមាត់ចិត្តដូចទេវតា»
ហេតុនេះហើយបានជាក្នុងច្បាប់កូនចៅដដែលនេះលោកបានបន្ថែមថា=
រីសោតខ្នុរណាំង សម្បកស្តោកស្គាំង បន្លាច្រូងនៅ ឋក្នុងសឹងក្លែប ក្រអែបផ្អែមទៅ
ទាល់ក្នុងឥតសៅ រសសឹងពីសា»
៧"លោកថាឲ្យត្រាប់ នូវសត្វកុកសាប់ អំពើប្រពៃ កុំត្រាប់កុសល ភោភាវសព្វថ្ងៃ ហើរទំអាស្រួ័យ ពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
សេចក្តីផ្តើម
ដើម្បីរស់នៅក្នុងសង្គមជនឲ្យបានសុខសាន្តរៀងរាបទៅត្រូវខំធ្វើខ្លួនឲ្យប្រាសចាកពា្យនិន្ទា
ទាំងឡាយនឹងភយន្តរាយគ្រប់ប្រការដោយព្យាយាមត្រិះរិះពិចារណាឲ្យយល់អស់អាថនួវ
ពាក្យឪវាទនឹងក្បួនតម្រាសុភាសិតដែលបណ្ឌិតចារបែងសេចក្តីដើម្បីជាគតិលោកទៅកាន់
ស្ថានសុខដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កូនចៅលោកប្រដៅថា=ឲ្យត្រាប់នូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ
កុំត្រាប់កុំសលភោភាវសព្វថ្ងៃហើរទំអាស្រ័យពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
វគ្គទី១
លោកថាឲ្យត្រាប់នូវសត្វនូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ»
កាលបើកុកសាប់ចុះទៅរកទំឬរកស៊ីនៅទីណាដូចជាទំនៅលើមេឃឈើឬចុះស៊ីនៅវាលស្រែ
ឬក្នុងថ្លុកដ៏មានភក់ក្រខ្វក់ជាដើមនោះគេឃើញស្លាបដែលស្រោបកាយរបស់វាមានព៌ណប្រផេះ
ឬសម្បុរត្រសក់ស្រដៀងគ្នានឹងព៌ណភក់ឬព៌ណស្លឹកឈើដែរ។ផ្ទុយពីនេះវិញូកាលបើកុកសាប់
ហិចហើរធើដំណើរក្នងវេហាស៏ដែជាទីស្ងាតស្រឡះល្អនោះគេឃើញស្លាបដែលលាតត្រដាង
ឡើងមានព៌ណសស្កុសដូចសំឡី។
វគ្គទី២»
មិនថានៅទីណាពលណាទាំងថ្ងៃទាំងយប់គ្រប់ដំបន់កុសលឥតប្រែប្រួលផ្លាស់ប្តូរព៌ណ
ស្លាបដូចកុកសាប់ឡើយ។ព៌ណសដរាបនេះអាចទាញភ្នែកអ្នកទាំងពួងមានព្រានបរបាញ់ជាដើម
ឲ្យត្រឡេកមើលស្គាល់ថាជាកុកភ្លាម។មិនចាំបាច់ពិមិត្យយូរផង។កាលដែលហើរដែលទំអាស្រ័យ
មិន«ប្លែកប្លែងប្រាណ»គឺមិនមានប្លែកគ្រឿងសំកាល់ក្រៅបានតែទទួលនូវផលអាក្រក់ផ្សេងៗ
មិនខានជូនកាលវិនាសអន្តរាយដល់ខ្លួនក៏បាន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
អ្នកប្រាជ្ញទូន្មានថាឲ្យធ្វើតាមសត្វកុកសាប់វិញ«អំពើដ៏ប្រពៃ។
យើងឃើញថាកុកសាប់ចេះផ្លាស់ព៌ណសម្បុរតាមទីកន្លែងតាមពេលវេលា(ព្រោះពេលយប់កុក
សាប់ក៏ត្រូវគ្របដណ្តប់កាយដោយស្លាបប្រផេះដែរ)ដើម្បីកុំឲ្យគេឆាប់ចាប់ភ្នែកទៅរកវាដើម្បី
រក្សាខ្លួនឲ្យបានសេចក្តីសុខគឺជៀសវាងផលអាក្រក់ឬការអន្តរាយដល់ខ្លួនបាន។អ្នកប្រាជ្ញចង់
ប្រដៅយើងថា=
ក»ឲ្យចេះផ្លាស់ប្តូរឬកពាកិរិយាតាមកាលះទេសះគឺចេះធ្វើឬកពាឲ្យច្រឡំនឹងគេឋងតាមទីកន្លែង
នឹងតាមពេលវេលាដែលតាំងនៅកុំធ្វើឲ្យឆ្កងកុំឲ្យឈ្លើយកុំឲ្យប្លែកធ្លោដាច់គេនោះកន្លែងណា
ពេលណាត្រូវលើកខ្លួនសឹមលើកកន្លែងណាពេលណាត្រូវដាក់ខ្លួនយើងត្រូវតែដាក់ដើម្បីរក្សា
សេចក្តីសុខ។
កាលបើមានធនធានច្រើននោះក៏មិនចេះតែ«ភោភាវសព្វថ្ងៃគឺបង្ហាញឬកពាឲ្យឃើញធ្លោជាដរាប
នោះទេជាហេតុនាំឲ្យគេជិនរកឲ្យគេស្អប់ឬពេបជា្រយនិយាយដើមពោលគឺនាំតែសៅហ្មងដល់ខ្លួន។
ខ»ឲ្យចេះរៀបចំតែងកាយតាមកាលះទេសះកុំឲ្យភោភាវសព្វថ្ងៃឬភោភាវគ្រប់កន្លែងដូចសត្វកុសល
នោះឧបមាបើនៅស្រុកស្រែចំការរបៀបរៀបចំតែងខ្លួនក៏ឲ្យល្មមឲ្យស៊ីគ្នានឹងកន្លែងដែលយើងទៅ
អាស្រ័យដើម្បីកុំឲ្យអ្នកផងបាញ់ភ្នែកមករកយើងព្រោះតែអាការភោភាវនេះ។បើនៅក្រុងឬត្រូវចូល
ក្នុងចំណោមធំដុំនោះរបៀបស្លៀកពាក់ក៏ឲ្យមានភាពសមរម្យស៊ីគ្នានឹងទីនោះឬពេលនោះដែរ។
គ»ឲ្យចេះក្លែងខ្លួនដោយចេះផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមកាលះទេសះដើម្បីជៀសវាងភយន្តរាយខ្លះ
បាន=ឧ=ឧបមាដូចយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើនត្រូវធ្វើដំណើរថ្លូវឆ្ងាយដោយកាត់ភូម៌កាត់ព្រៃផ្សែងនោះ
ត្រូវស្លៀកពាក់ខោអាវណាជំនុំជាមធ្យមកុំឲ្យមានមានមនុស្សខិលខូចថាយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើន
ហើគុំគួនធ្វើបាប។
ទាហានខ្លះកាលបើធ្វើខ្លួនឲ្យប្លែកជារបៀបអ្នកស្រែហើយក៏អាចចូលទៅបន្លំនៅក្បែរបន្ទាយសត្រូវ
បានដើម្បីស៊ីបការផ្សេងៗឬក៏ធ្វើឲ្យសត្រូវវិនាសដោយកលល្បិចរបស់ខ្លួនក៏បាន។
កាលបើផុតពីកន្លែងឬពេលដែលមានគ្រោះថ្នាក់ហើយសឹមផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមធម្មតាទៅ
វិស័យដូចកុកសាប់កាលបើផុតពីកន្លែងដែលរកស៊ីឬកន្លែងដែលមានសត្រូវតែងបៀតបៀនហើយ
នោះឥតញញើតទៀតឡើយគឺបង្ហាញស្លាបសរបស់វា។
សេចក្តីបញ្ចប់
ដើម្បីធ្វើឲ្យជីវភាពរបស់ខ្លួនទទួលនូវសេចក្កីសុខកុកសាប់ជាគំរូប្រាប់ថា=កាលបើធ្វើអ្វីឲ្យពិនិត្យ
មើលកាលះទេសះគឺធ្វើអ្វីកុំឲ្យធ្លោខុសគេជានិច្ចជាកាលដូចកុកសនោះក្នុង«សុភាសិតសង្គ្រោះ
របស់«បាឡាត់»ឧត្តមលិខិតសុងស៊ីវ»នោះក៏មានចែងមកហើយដែរគឺ=កុំត្រាប់កុកស គ្មានឧបបាយ
ឲ្យត្រាប់ប្រាជ្ញប្រាយសត្វកុកសាប់ រកស៊ីកៀនកោះដោយព្រៃស្នាប់ លាក់ខ្លួនខ្លាចស្លាប់ គ្មានប្រមាថ»
៨"មួយសោតលោកថា កន្លង់នឹងផ្កា ស្ថានឆ្ងាយទីទៃ ហេតុចិត្តចង់ក្រេប ជញ្ជាបក្លិននៃ ហើរហួសច្រៀវច្រៃ រស់រកបុប្ផា»
ជនខ្លះចិត្តចង់ដឹងនូវធម៌វិន័យ ឬតាមច្បាប់ក្បួនតម្រាវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងៗ
គឺស្វះស្វែងជាអាចិន្រ្តិយ៏ រកអ្នកដែលមានប្រាជ្ញាដំរេះវិជ្ជាមិនថានៅឆ្ងាយ
ឬជិត ដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកឧជារសនៃវិជ្ជា វិស័យដូចសត្វកន្លង់ដែល
សង្វាតព្យាយាមហើរសព្វទីស្ថានដើម្បីស្កាត់រកបុប្ផា ប្រាថ្នានឹងក្រេប
ជញ្ជាបជញ្ជក់យកជាតិក្លិន នៃផ្កាទាំងឡាយនោះឋង។
៩"ទំពក់វាទៅ ទើបព្នៅវាជ្រុះ"
ទំនងតែង
សេចក្តីផ្តើម«ទំពក់វាទៅទើបព្នៅវាជ្រុស»សេចក្តីយ៉ាងខ្លីនេះមានអត្ថរសយ៉ាងសំខាន់
ដើម្បីនឹងញាំងចរិយាជនណាដែលខ្ជិលទំរង់ក្នុងកិច្ចការសព្វសារពើកុំឲ្យតែដេកចាំតែ
ព្រេងវាសនាជូនផលឲ្យ។
អត្ថនុរូបរបស់ភាសិត
បើយើងចង់បានផ្លែព្នៅដែលនៅជាប់នឹងសណ្តង់នៅឡើយយើងត្រូវខ្វល់ខ្វាយរកទំពក់
ទៅថ្ពក់ទាញយកមកទើបវាជ្រុះដើម្បីយកមកធ្វើជាចំណីរបស់យើង។
បើនៅស្ងៀមអង្គុយចាំឲ្យផ្លែព្នៅជ្រុះមកតែម្តងនោះកុំសង្ឃឹមថានឹងបានអាស្រ័យមុខជា
«អង្គុយលេបទឹកមាត់ហើយ»
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ផ្លែព្នៅដែលយើងចង់បាននេះគឺគេចង់និយាយអំពីផលឬបំណងអ្វីមួយដែលយើងប្រាថ្នា
នឹងឲ្យបានសំរេចមកយើង។យើងមិនមែនដេកចាំឲ្យផលនេះវារត់រកយើងទេគឺត្រូវប្រឹង
ប្រែងខ្នះខ្នែងប្រើកម្លាំងកាយឬកម្លាំងចិត្តដើម្បីទៅថ្ពក់យកនោះវិស័យដូចគេខំខ្នះខ្នែងធ្វើ
ទំពក់រួចហើយខំថ្ពក់យកផ្លែព្នៅជាចំណី។
ឧទាហរណ៏១កូនសិស្សដែលប្រាថ្នាចង់បានសញ្ញាប័ត្រអ្វីមួយនោះត្រូវខំប្រឹងប្រែងរៀន
សូត្រឲ្យណាស់ព្រោះចំណេះដែលបានពីការខំនេះហើយជាទំពក់យ៉ាងមាំដើម្បីទៅថ្ពក់កាវ
យកសញ្ញាប័ត្រ។
២»មាតាបិតាទាំងឡាយបើចង់រកភរិយាឲ្យកូនប្រុសតាមច្បាប់នោះត្រូវតែគិតគូរខ្នះខ្នែងរក
គេឋងឲ្យជួយស៊ើបសួរចូលទៅដណ្តឹងដល់ម៉េឪខាងកូនស្រី។បើមិនដូច្នោះទេកូនស្រីអ្នក
មានពូជពង្សមិនងាយនឹង«ជ្រុះ»ដោយងាយទេទាល់តែមានទំពក់ទៅទើបព្នៅជ្រុះមកកុំ
សង្ឃឹមថា«គេនឹងលើកឲ្យដោយងាយនោះ។
៣»ប្រទេសកម្ពុជាដែលបានឋានះជារដ្ឋឋករាជ្យនេះក៏មិនមែនបានមកដោយគ្មានយក«
ទំពក់ទៅថ្ពក់»ដែរ។ចុះអ្វីជាទំពក់នេះ?គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីសេចក្តីប្រឹងប្រែងរបស់សម្តេចព្រះ
បិតាឋករាជ្យជាតិទេ។ព្រះអង្គទ្រង់ប្រើព្រះនយោបាយដ៏ភ្លឺថ្លាធ្វើជាទំពក់ដើម្បីទៅទាញយក
ឋករាជ្យជូនជាតិ។
សេចក្តីបញ្ចប់
បើចង់ឲ្យបានផលអ្វីមួយដូចសេចក្តីបំណងយើងកុំនៅស្អៀមឲ្យរត់មករកនោះត្រូវចាំ
ឲ្យជាក់ថា«បើចង់ស្រួចដូចបន្លាត្រូវតែឧស្សាហ៏ដុសដែកដុលទោះមានកុសលអកុសល
កុំចាំសេសផលនោះជួយជូន»
សេចក្កីអធិប្បាយយ៉ាងសង្ខែប=
ជ័រព្នៅវាស្អិតដិតជាប់សាច់ពិបាលាងណាស់ហេតុនេះគប្បីជៀសវាងកុំឲ្យជ័រព្នៅ
ប្រឡាក់បាន។
១០«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
ភាសិតនេះមានន័យថា
នៅសុខៗម្តេចក៏ទៅទទួលយកកិច្ចការណាមួយដែល
ដល់ទីបំផុតវាហុចផលអាក្រក់ឲ្យនាំឲ្យពិបាកចិត្តពិបាកគិតពិបាកកាយឥតមានផល
ចំណេញអ្វីដល់ខ្លួនសោះគឺនាំតែនឿយខ្លួនអសាឥតការ។
ដូចយ៉ាងរ៉ាប់រងធានាអ្នកជាប់ចោទពីបទណាមួយឬ
ទទួលបញ្ញើអ្នកណាមួយ
ដល់ថ្ងៃក្រោយមកទៀតទើបដឹងថាជារបស់ចោរឬក៏ទទួលក្មេងណាមួយ
យកមកចិញ្ចឹមបង្កើតហេតុឲ្យទាស់ទែងខ្វែងគំនិតប្តីប្រពន្ធឋង។
កាលដែលឃើញផលអាក្រក់ផុសឡើងវេលា
ណាទើបលាន់មាត់ទាំងស្តាយហើយខ្នាញ់ក្នុងចិត្តផងថា=
«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
កាលបើដឹងដូច្នេះហើយក្នុងការអ្វីក៏ដោយមុននឹងទទួលធ្វើកប្បីពិនិត្យពិចារណារកហេតុ
ផលជាមុនដរាបឲ្យយល់ជាក់តើនឹងបានសុខឬទុក្ខទៅថ្ងៃក្រោយ៕
១១ ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង
ទំនងតែងនឹងសេចក្តីផ្តើម
កំហុសដែលបានប្រព្រឹត្តហើយ មិនងាយនឹងបិទបាំងឲ្យជិតឡើយ ដូច្នេះហើយ
បានជាគេតែងនិយាយចំអកឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តខុសថា=
«ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារគឺជាដំរីដែលធំដល់កំណត់។កាលបើដំរីនវស្លាប់គេមិនងអាចនឹងបិទបាំង
សាកអសុភ ឬក្លិនអាសោចន៏របស់វាជិតដោយយកចង្អេរមួយ ទៅប្រើការបានឡើយ
ព្រោះចង្អេរមានទំហំតូចជាងឆ្ងាយណាស់។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារស្លាប់គឺជាកំហុសអ្វីមួយយ៉ាងធំ។យកចង្អេរបាំងគឺប្រើមធ្យោបាយណាមួយ
ដែលរាក់។ទៅបិទបាំងលុបលាងកំហុសចេញ ដរាបណាដែលចង្អេរបាំងខ្មោចដំរី
ឬក្លិនសំអុយមិនជិត ដរាបនោះកលល្បិចបន្តិចបន្តួចក៏មិនអាចបាំងបាត់នូវកំហុស
ឬចំហាយអាក្រក់នៃរឿងរ៉ាង ដែលបានប្រព្រឹត្តមកហើយនោះដែរ។
ឧទាហរណ៏
កាលពីយូរឆ្នាំមកហើយមេឃុំមៀន បានឃុំឃាំងនាយស៊ុំដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយ
ទាន់ជាស្តែង។នាយស៊ុំនេះកាលពីថ្ងៃមុនមានរឿងទាស់ទែងម្តងនឹងមេឃុំនោះឯង។
ក្នុងវេលារាត្រីស្ងាត់ មេឃុំមៀនបានចូលទៅបន្ទប់រករឿងវាយនាយស៊ុំ តែពីរបីដំបង
ស្រាប់តែស្លាប់ភ្លាម។ដើម្បីបិទបាំងកំហុសដោយខ្លួន ឲ្យរួចពីទោសភ័យនោះមេឃុំ
កំណាចដោះអាវនាយស៊ុំរួចចងកខ្មោចយ៉ាងតឹងភ្ជាប់ទៅនឹងជើងតុក្នុងបន្ទប់នោះ
តើមេឃុំគេចកែបំបែរបំបិទឯណានឹងជិត បើគរដឹងថាខ្លួនឯងជាអ្នកកាន់កូនសោបន្ទប់
បើពេទ្យពិនិត្យ ឃើញសាច់ស៊ុំជាំដោយដំបងហើយគ្មានទំនងនឹងជឿថាស៊ុំចងកខ្លួនឯង។
រឿងប៉ុនដំរីសារ យកឯការតូចប៉ុនចង្អេរទៅបាំងកុំឲ្យស្អុយ។កាលបើឃាតកម្មយ៉ាងស្តែង
ដូច្នេះហើយ មេឃុំមៀនភ័យខ្លាំងខ្លាចជាប់គុគ ក៏យក ចេកមួយស្ទងនឹងខ្នុរពីរ ទៅជូនចៅក្រម
ឲ្យគេជួយ។នរណានឹងជួយរួចបើទោសឯងប៉ុនដំរីសារហើយ យកចង្អេរទៅបាំងនោះ
គប្បីណាស់ជួលមេធាវីកត្តីទៅគ្រាន់សង្ឃឹមថានឹងបានរួចខ្លួនខ្លះ។
សំគាល់=ក)
ដំរីសារស្លាប់នេះ សំដៅយកកំហុសណាមួយយ៉ាងធំដូចសម្លាប់គេ ប្លន់គេ ចាប់ស្រីមិនទាន់
គ្រប់ការ សារុបទៅគឺបទល្មើស ទាំងឡាយដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកដៃដល់ជាប់គុគជាទម្ងន់
បានក្នុងច្បាប់តុលាការ។កំហុសនេះមិនងាយនឹងលុបលាងបានដោយងាយទេ ដូច្នេះ
កាលបើដឹងថាអំពើអាក្រក់ទាំងឡាយពិបាកនឹងបិទបាំងហើយ វាតែងតែហុចទុក្ខទោសមក
ដល់ខ្លួនវិញ ត្រូវតែជៀសឲ្យផុតកុំប្រព្រឹត្តឲ្យសោះទើបប្រសើរជាង។កាលបើជាថ្លស់ធ្លោយ
ធ្លាក់ខ្លួនក្រឹបក្នុងកំហុសធំនេះហើយ គប្បីរិះរកកលឧបាយយ៉ាងចំណានដើម្បីឲ្យមានកម្លាំង
ទប់ទល់កុំឲ្យជាប់គុគបាន ពោលគឺធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យគេចំអកបានថា«ដំរីសារស្លាប់»«
ទៅយកឯចង្អេរបាំង។
សំគាល់ខ)
ម៉្យាងទៀតពាក្យចាស់នេះ សំរាប់និយាយចំអកឡកឲ្យជនណាដែលមានញាតិ
ផៅ ប្រព្រឹត្តខុសជ្រងោហើយ ខំនិយាយដោះស្រាយនាយអាយ ដើម្បីលាក់លៀបលុប
លាងកំហុសនោះដូចយ៉ាងឪម្តាយខ្លះ ខំបិទបាំងកំហុសរបស់កូនស្រីដែលមិនមានកិរិយា
នឹងនួនសមរម្យជាស្រីគ្រប់លក្ខណា តើបិទបាំងដោយសំដីឯណានឹងជិតបើកំហុសនោះ
វាធំហើយ ចោលក្លិនអាសោចន៏បីដូចជាដំរីសារស្លាប់ទៅហើយនោះ៕
១១ គេខុសកុំអាលអរ គេសាទរកុំអាលអួត "
វគ្គទី១ ៖ គេខុសកុំអាលអរ
កាលណាបើឃើញគេប្រព្រឹត្តអ្វីខុស កុំអាលអរព្រោះក្រែងថ្ងៃណាមួយកុំហុស
នឹងធ្លាក់មកលើខ្លួនវិញ។ កាលបើឃើញគេខុសគប្បីយកកុំហុសនោះមក ពិ
ចារណាត្រិះរិះរកហេតុផលឲ្យឃើញ ដើម្បីជាគតិនាំយើងឲ្យជៀសវាងនូវកំហុស
នោះ ឬបើពុំនោះសោត គប្បីដាស់តឿនពន្យល់អ្នកប្រព្រឹត្តខុសឲ្យកែប្រែគំនិតមារ
យាទចេញដម្បីសេចក្តីចំរើនដល់មនុស្សជាតិ។
វគ្គទី២៖គេសាទរកុំអាលអួត
កាលបើឃើញគេសាទរ គឺត្រេកអររួសរាយរាក់ទាក់មករកយើងនោះ កុំអាលអួត
សរសើរគេភ្លាម ព្រោះមានមនុស្សខ្លះ សំដីល្អរាក់ទាក់មែន តែចិត្តគ្មានស្មោះសល្អ
ស្អាតទេ ជូនកាលគេប្រើវាចាកិរិយារាក់ទាក់ ដើម្បីជាធ្នាក់ទាក់យកផលប្រយោជន៏
របស់គេក្នុងការផ្សេងៗ ។
ដែលនឹងអួតសរសើរថាល្អបាន ល្អឹកណាតែពិនិត្តសង្កេត ក្នុងពេលដ៏យូរ។ កាលបើ
សង្កេតឃើញច្រើនដងច្រើនគ្រា ថាគេត្រេកអរសាទរដោយ ស្មោះចំពោះនោះគប្បី
អួតសរសើរថា ល្អចុះ ៕
១"អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក"
សេចក្កីផ្តើម
វដ្តទុក្ខ គឺទុក្ខទោសទាំងឡាយដែលវិលវល់ចុះឡើងប៉ះពាល់រាល់រូបឥតស្រាកស្រាន្ត។
ដូចច្នេះបណ្តាលអ្នកប្រាជ្ញគ្រប់សាសន៏បានចងក្រងជាបញ្ហា ជាភាសិត ជាបទចរិយា សាស្រ្តផ្សេងៗ ដើម្បីជាឧសថរំលត់ទោសនឹងជាយានដឹកនាំគាំពារបុផុជ្ជនក្នុងលោកឲ្យ
ចាកជៀសផុតពីអន្លង់ទុក្ខ នឹងឧបសក្គគ្រប់ជំពូកដែលកើតឡើងឥតទៀងទាត់។ ដូចយ៉ាង
ក្នុងច្បាប់ពាក្យចាស់លោកទូន្មានថា=
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
អត្ថានុរូប នឹងអត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន» «អូសទូក
នេះគឺទាញទូកពីទីគោកទៅដាក់ទឹក
«កុំឲ្យលំអាន»
គឺកុំឲ្យមានស្នាមនៅលើដីឬមានស្នាមនៅ
បាតទូកធ្លុធ្លាយព្រោះជាការនាំឲ្យសឹក
ដាច់បាតទូកឬអន្តរាធ្លុះធ្លាយទូកក៏មាន។
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថា=កាលបើអូសទូក
គឺប្រកបការអ្វីមួយយ៉ាងពិបាកដោយមានឧបសក្គ
ជាច្រើននៅរាំងរានេះត្រូវប្រយត្ន័
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន»
គឺធ្វើការនោះទៅកុំឲ្យមានស្នាមពោល
គឺកុំឲ្យមានសៅហ្មងមានរឿងរ៉ាវអ្វីផ្សេងៗដែលអាច
ឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួននៅវេលា
ប្រតិបត្តិការនោះ។
«ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
គឺធ្វើម្តេចឲ្យបានត្រីហើយទឹកនៅថ្លាដូចដើម
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថាបើយើងប្រាថ្នានឹង«ចាប់ត្រី»គេនឹងធ្វើអ្វីឲ្យបានលាភមានផលដល់យើងនោះ
បើបានលាភត្រូវប្រយត្ន័កុំឲ្យមាន«ល្អក់ទឹក»គឺកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួនកុំឲ្យមានទុក្ខទោស
ដល់ខ្លួនក្នុងគ្រាក្រោយឡើយ។
ឧទាហរណ៏=
ការដែលឃោសនាខាងបោះឆ្នោតរើសតំណាងរាស្រ្តជាការមួយធ្វើដោយពិបាកព្រោះមានឧបសក្គ
ជាច្រើនមករាំរា។នោះក្នុងការដែលយើងថាពិបាកនេះបេក្ខជនដែលនិយាយឃោសនាឲ្យរាស្រ្តបោះ
ឆ្នោតជ្រើសខ្លួនជាតំណាងត្រូវខំឆ្លងឲ្យផុតពីការលំបាកដោយឥតមានសេចក្កីសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួន
គឺប្រយត្ន័ខំទាញខ្លួនឲ្យចាកផុតនូវគំររឧបសក្គផ្សេងៗ។ដោយគ្នារឿងរ៉ាវអ្វីនឹងឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួន
ក្នុងវេលាប្រតិបត្តិការនោះ។
បេក្ខជនដែលដែលខំធ្វើឃោសនាយ៉ាងនេះគឺដើម្បីនឹងឲ្យបានសំរេចបំណងមួយឲ្យបានជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តប៉ុន្តែបេក្ខជននេះមិនត្រូវភ្លេចថា«បើចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»គឺបើនឹងជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តគឺជាប់ដោយត្រឹមត្រូវដោយប្រព្រឹត្តិល្អស្អាតកុំឲ្យមានរឿងរ៉ាងផ្សេងៗដែលត្រឡប់
ជានាំខ្លួន«ឲ្យល្អក់»គឺឲ្យទទួលកុំហុសអ្វីមួយមកវិញបាន។
ម៉្យាងទៀតឋអ្នកជំនួញនូវអ្នករាជការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ក៏ត្រូវខំបំពេញកិច្ចការរបស់ខ្លួនរឿងៗខ្លួន
ដោយជៀសវាងកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដឹតដល់ខ្លួនបាន។ដែលនឹងបានផលទៀតក៏កុំឲ្យល្អក់
គឺបានដោយសុខមិននាំឲ្យរំខានចិត្ត។
សេចក្កីបញ្ចប់=កិច្ចការសព្វសារពើដែលយើងបំរុងនឹងធ្វើឬដែលបានចាប់ធ្វើទៅហើយក៏ដោយ
តោងខំអូសខំទាញខំប្រយុទ្ធឲ្យដល់ត្រើយដោយប្រុងប្រយត្ន័ជាដរាបកុំឲ្យការនោះហុចទុក្ខ
ទោសមកដល់ខ្លួនវិញ៕
២"ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ ស្លឹកត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា"
សេចក្កីផ្តើម
ភាសិតទាំងឡាយដែលនឹងចងក្រងឡើងបានទុកជាកេរ៌្តតំណតកប្បកល្ប
ក៏មកពីអ្នកប្រាជ្ញរកឃើញសេចក្កីពិតដោយលោកស្គាល់ការសាកពិសោធន៏
យ៉ាងល្អិតល្អន់ក្នុងរបៀបរស់នៅនៃសង្គមដោយមានការសង្គេតមើលលក្ខណះ
នៃវត្ថុក្នុងធម្មជាតិហើយយកទៅប្រៀបធៀបនឹងលក្ខណះ«ករិយានៃមនុស្ស
ក្នុងលោកដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កេរ៏្តកាលលោកចែងមកថា«
«ឈើច្រើនចាញ់ស្លឹក ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត វគ្គទី១«ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ស្លឹក»
ឈើណាដែលមាន«ផ្លែច្រើន»នោះស្លឹកវាតែងវិនាស។
ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលណាគេឃើញឈើនេះមានផ្លែច្រើនហើយគេនាំគ្នាចង់បាន
ផ្លែនោះដោយគ្រវែងនឹងដំថ្មឬដំបងថ្ពក់មួលយកទាំងស្លឹកឬអង្រួនមែកឬកាប់
យកទាំងមែកដើម្បីនឹងប្រឡោះយកផ្លែឲ្យបានស្រួលជាហេតុបណ្តាលឲ្យស្លឹក
ឈើដែលជាទីជំរកនៃផ្លែនេះរុះរោយវិនាសព្រោះតែផ្លែច្រើន។
ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា
ទឹកណាដែលមាន«ត្រីច្រើន»
ទឹកនោះនឹងល្អក់ខ្វល់ ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលបើគេឃើញមានត្រីច្រើនហើយគេ
ក៏ចង់បានត្រីនោះដោយនាំគ្នាទៅចាប់
ទៅដួសទៅបង់ទៅត្រង់ដាក់ទ្រូដាក់លប
ជញ្ជត់ឬវាយទឹកដេញត្រីបញ្ជូលស៊ងជាហេតុ
បណ្តាលឲ្យទឹកនេះដែលជាជំ
រកនៃត្រីទៅចាល្អក់ខ្វល់អស់ព្រោះតែត្រីច្រើន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
បញ្ហាទាំងពីវគ្គនេះបានសេចក្កីថា=ជនដែលមានទ្រព្យធនច្រើនតែងជួបប្រទះនឹងការអន្តរាយច្រើនប្រការ
ព្រោះទ្រព្យធននេះតែងទាញទឹកចិត្តជនពាលឬចោរកំណាចឲ្យចង់បានឥតបីស្រាកវិស៏យដូចគេប្រាថ្នា
ផ្លែឈើឬនេសាទជនប្រាថ្នាត្រីដែរ។ជនដែលរងគ្រោះសៅហ្មងអន្តរាយដោយសារតែទ្រព្យរបស់ខ្លួនយ៉ាង
នេះមានការប្រៀបធៀបទៅនឹងស្លឹកឈើដែលដែលវិនាសរុះរោយដោយសារផ្លៃច្រើនឬក៏ដូចជាទឹកដែល
ល្អក់ដោយសារតែមានត្រីច្រើននោះឋង។
សំគាល់(សំរាប់ជាសេចក្កីបញ្ចប់)
ដោយហេតុដែលទ្រព្យសម្បត្តិជាចំណីនៃពួកពាលហើយដែលងាចបង្កើត«ការល្អក់»គឺសេចក្កីសៅហ្មង
ឬវិនាសអន្តរាយដល់ម្ចាស់ទ្រព្យបាននោះត្រូវប្រុងស្មារតីជាដរាក្នុងការរក្សាទ្រព្យរបស់ខ្លួន។ភាសិតនេះ
មិនមែនធ្វើឲ្យយើងគេទាំងឡាយខូចទឹកចិត្តមិនចង់មានមិនចង់បាននោះទេ។សេចក្កីបរឹងប្រែងក្នុងការ
រកទ្រព្យត្រូវតែព្យាយាមធ្វើជាដរាបព្រោះទ្រព្យធនបង្កើតសេចក្កីថ្លៃថ្នូរណាស់តែកាលបើមានទ្រព្យនេះ
ហើយត្រូវប្រុងប្រយត្ន័ដើរឧបាយយ៉ាងណាកុំឲ្យ«ចាញ់ឬល្អក់»ទៅបានដោយសារតែទ្រព្យសម្បត្តិនេះឋង៕
៣ «សប្បុរសពេកចាញ់ធន នាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
វដ្តទុក្ខ គឺទុក្ខទោសទាំងឡាយដែលវិលវល់ចុះឡើងប៉ះពាល់រាល់រូបឥតស្រាកស្រាន្ត។
ដូចច្នេះបណ្តាលអ្នកប្រាជ្ញគ្រប់សាសន៏បានចងក្រងជាបញ្ហា ជាភាសិត ជាបទចរិយា សាស្រ្តផ្សេងៗ ដើម្បីជាឧសថរំលត់ទោសនឹងជាយានដឹកនាំគាំពារបុផុជ្ជនក្នុងលោកឲ្យ
ចាកជៀសផុតពីអន្លង់ទុក្ខ នឹងឧបសក្គគ្រប់ជំពូកដែលកើតឡើងឥតទៀងទាត់។ ដូចយ៉ាង
ក្នុងច្បាប់ពាក្យចាស់លោកទូន្មានថា=
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
អត្ថានុរូប នឹងអត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន» «អូសទូក
នេះគឺទាញទូកពីទីគោកទៅដាក់ទឹក
«កុំឲ្យលំអាន»
គឺកុំឲ្យមានស្នាមនៅលើដីឬមានស្នាមនៅ
បាតទូកធ្លុធ្លាយព្រោះជាការនាំឲ្យសឹក
ដាច់បាតទូកឬអន្តរាធ្លុះធ្លាយទូកក៏មាន។
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថា=កាលបើអូសទូក
គឺប្រកបការអ្វីមួយយ៉ាងពិបាកដោយមានឧបសក្គ
ជាច្រើននៅរាំងរានេះត្រូវប្រយត្ន័
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន»
គឺធ្វើការនោះទៅកុំឲ្យមានស្នាមពោល
គឺកុំឲ្យមានសៅហ្មងមានរឿងរ៉ាវអ្វីផ្សេងៗដែលអាច
ឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួននៅវេលា
ប្រតិបត្តិការនោះ។
«ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
គឺធ្វើម្តេចឲ្យបានត្រីហើយទឹកនៅថ្លាដូចដើម
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថាបើយើងប្រាថ្នានឹង«ចាប់ត្រី»គេនឹងធ្វើអ្វីឲ្យបានលាភមានផលដល់យើងនោះ
បើបានលាភត្រូវប្រយត្ន័កុំឲ្យមាន«ល្អក់ទឹក»គឺកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួនកុំឲ្យមានទុក្ខទោស
ដល់ខ្លួនក្នុងគ្រាក្រោយឡើយ។
ឧទាហរណ៏=
ការដែលឃោសនាខាងបោះឆ្នោតរើសតំណាងរាស្រ្តជាការមួយធ្វើដោយពិបាកព្រោះមានឧបសក្គ
ជាច្រើនមករាំរា។នោះក្នុងការដែលយើងថាពិបាកនេះបេក្ខជនដែលនិយាយឃោសនាឲ្យរាស្រ្តបោះ
ឆ្នោតជ្រើសខ្លួនជាតំណាងត្រូវខំឆ្លងឲ្យផុតពីការលំបាកដោយឥតមានសេចក្កីសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួន
គឺប្រយត្ន័ខំទាញខ្លួនឲ្យចាកផុតនូវគំររឧបសក្គផ្សេងៗ។ដោយគ្នារឿងរ៉ាវអ្វីនឹងឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួន
ក្នុងវេលាប្រតិបត្តិការនោះ។
បេក្ខជនដែលដែលខំធ្វើឃោសនាយ៉ាងនេះគឺដើម្បីនឹងឲ្យបានសំរេចបំណងមួយឲ្យបានជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តប៉ុន្តែបេក្ខជននេះមិនត្រូវភ្លេចថា«បើចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»គឺបើនឹងជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តគឺជាប់ដោយត្រឹមត្រូវដោយប្រព្រឹត្តិល្អស្អាតកុំឲ្យមានរឿងរ៉ាងផ្សេងៗដែលត្រឡប់
ជានាំខ្លួន«ឲ្យល្អក់»គឺឲ្យទទួលកុំហុសអ្វីមួយមកវិញបាន។
ម៉្យាងទៀតឋអ្នកជំនួញនូវអ្នករាជការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ក៏ត្រូវខំបំពេញកិច្ចការរបស់ខ្លួនរឿងៗខ្លួន
ដោយជៀសវាងកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដឹតដល់ខ្លួនបាន។ដែលនឹងបានផលទៀតក៏កុំឲ្យល្អក់
គឺបានដោយសុខមិននាំឲ្យរំខានចិត្ត។
សេចក្កីបញ្ចប់=កិច្ចការសព្វសារពើដែលយើងបំរុងនឹងធ្វើឬដែលបានចាប់ធ្វើទៅហើយក៏ដោយ
តោងខំអូសខំទាញខំប្រយុទ្ធឲ្យដល់ត្រើយដោយប្រុងប្រយត្ន័ជាដរាបកុំឲ្យការនោះហុចទុក្ខ
ទោសមកដល់ខ្លួនវិញ៕
២"ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ ស្លឹកត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា"
សេចក្កីផ្តើម
ភាសិតទាំងឡាយដែលនឹងចងក្រងឡើងបានទុកជាកេរ៌្តតំណតកប្បកល្ប
ក៏មកពីអ្នកប្រាជ្ញរកឃើញសេចក្កីពិតដោយលោកស្គាល់ការសាកពិសោធន៏
យ៉ាងល្អិតល្អន់ក្នុងរបៀបរស់នៅនៃសង្គមដោយមានការសង្គេតមើលលក្ខណះ
នៃវត្ថុក្នុងធម្មជាតិហើយយកទៅប្រៀបធៀបនឹងលក្ខណះ«ករិយានៃមនុស្ស
ក្នុងលោកដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កេរ៏្តកាលលោកចែងមកថា«
«ឈើច្រើនចាញ់ស្លឹក ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត វគ្គទី១«ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ស្លឹក»
ឈើណាដែលមាន«ផ្លែច្រើន»នោះស្លឹកវាតែងវិនាស។
ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលណាគេឃើញឈើនេះមានផ្លែច្រើនហើយគេនាំគ្នាចង់បាន
ផ្លែនោះដោយគ្រវែងនឹងដំថ្មឬដំបងថ្ពក់មួលយកទាំងស្លឹកឬអង្រួនមែកឬកាប់
យកទាំងមែកដើម្បីនឹងប្រឡោះយកផ្លែឲ្យបានស្រួលជាហេតុបណ្តាលឲ្យស្លឹក
ឈើដែលជាទីជំរកនៃផ្លែនេះរុះរោយវិនាសព្រោះតែផ្លែច្រើន។
ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា
ទឹកនោះនឹងល្អក់ខ្វល់ ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលបើគេឃើញមានត្រីច្រើនហើយគេ
ក៏ចង់បានត្រីនោះដោយនាំគ្នាទៅចាប់
ទៅដួសទៅបង់ទៅត្រង់ដាក់ទ្រូដាក់លប
ជញ្ជត់ឬវាយទឹកដេញត្រីបញ្ជូលស៊ងជាហេតុ
បណ្តាលឲ្យទឹកនេះដែលជាជំ
រកនៃត្រីទៅចាល្អក់ខ្វល់អស់ព្រោះតែត្រីច្រើន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
បញ្ហាទាំងពីវគ្គនេះបានសេចក្កីថា=ជនដែលមានទ្រព្យធនច្រើនតែងជួបប្រទះនឹងការអន្តរាយច្រើនប្រការ
ព្រោះទ្រព្យធននេះតែងទាញទឹកចិត្តជនពាលឬចោរកំណាចឲ្យចង់បានឥតបីស្រាកវិស៏យដូចគេប្រាថ្នា
ផ្លែឈើឬនេសាទជនប្រាថ្នាត្រីដែរ។ជនដែលរងគ្រោះសៅហ្មងអន្តរាយដោយសារតែទ្រព្យរបស់ខ្លួនយ៉ាង
នេះមានការប្រៀបធៀបទៅនឹងស្លឹកឈើដែលដែលវិនាសរុះរោយដោយសារផ្លៃច្រើនឬក៏ដូចជាទឹកដែល
ល្អក់ដោយសារតែមានត្រីច្រើននោះឋង។
សំគាល់(សំរាប់ជាសេចក្កីបញ្ចប់)
ដោយហេតុដែលទ្រព្យសម្បត្តិជាចំណីនៃពួកពាលហើយដែលងាចបង្កើត«ការល្អក់»គឺសេចក្កីសៅហ្មង
ឬវិនាសអន្តរាយដល់ម្ចាស់ទ្រព្យបាននោះត្រូវប្រុងស្មារតីជាដរាក្នុងការរក្សាទ្រព្យរបស់ខ្លួន។ភាសិតនេះ
មិនមែនធ្វើឲ្យយើងគេទាំងឡាយខូចទឹកចិត្តមិនចង់មានមិនចង់បាននោះទេ។សេចក្កីបរឹងប្រែងក្នុងការ
រកទ្រព្យត្រូវតែព្យាយាមធ្វើជាដរាបព្រោះទ្រព្យធនបង្កើតសេចក្កីថ្លៃថ្នូរណាស់តែកាលបើមានទ្រព្យនេះ
ហើយត្រូវប្រុងប្រយត្ន័ដើរឧបាយយ៉ាងណាកុំឲ្យ«ចាញ់ឬល្អក់»ទៅបានដោយសារតែទ្រព្យសម្បត្តិនេះឋង៕
៣ «សប្បុរសពេកចាញ់ធន នាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
បុរាណាចារ្យដែលមានបញ្ញាដ៏មុតថ្លា បានពិនិត្យគិតពិចារណាយល់ថា ក្នុងលោកសន្និវាសនេះ
មនុស្សយើងតែងជួបប្រទះពើបពះនូវអំពើអកុសល ទើបក្នុងច្បាប់កេរ្ត៏កាលលោកចែងថា=
«សប្បុរសពេកចាញ់ធននាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
ដើម្បីជាប្រស្នាដាស់សតិបញ្ញាមហាជនឲ្យជៀសវាងឲ្យផុតនូវកងទុក្ខទាំងឡាយ
វគ្គទី១
សប្បុរសពេកចាញ់ធន
ជនសប្បុរស គឺមនុស្សណាដែលមានចិត្តល្អមេត្តាករុណាដល់អ្នកដ៏ទៃ
ដោយចំណាយកំឡាំងកាយចិត្តនូវទ្រព្យធនដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ដោះ
ទុក្ខគេឲ្យចាកផុតពីសេចក្តីក្រីក្រលំបាក៕
សប្បុរសធម៌ជាធម៌ដ៏ប្រសើរដែលលោកតែងទូន្មានប្រជានិករទាំងឡាយ
ឲ្យទទួលយកទុកក្នុងខ្លួនជានិច្ចតែប្រយ័ត្នកុំ«សប្បុរសពេក»គឺកុំប្រព្រឹត្តអំពើ
ល្អនេះហួសប្រមាណកុំធ្វើល្អឥតពិចារណា។ការធ្វើទានដល់អ្នកក្រីក្រការចំណាយ
ទ្រព្យដើម្បីជួយទ្រទ្រង់ជនណាឲ្យរឹងជំហរក្នុងការអ្វីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានព្រំដែន
កុំធ្វើឲ្យជ្រុលពេកកុំធ្វើឲ្យហួសកម្លាំងទ្រព្យរបស់ខ្លួនព្រោះការសប្បុរសហួសប្រមាណ
នេះរមែងតែងធ្វើឲ្យ«ចាញ់ធន»គឺឲ្យវិនាសលោះទ្រព្យសម្បត្តិមិនខានដោយការចំណាយ
ក្នុងផ្លូវសប្បុរសវាច្រើនជាងចំណូលធម្មតា។
សេដ្ឋីដែលមានទ្រព្យរាប់រយលានប្រាក់ក៏គង់នឹងរលាយឃ្លាំងទ្រព្យទៅបានកាលបើចេះតែ
សប្បុរសហួសកំរិតឥតមានពិចារណា៕
មនុស្សយើងតែងជួបប្រទះពើបពះនូវអំពើអកុសល ទើបក្នុងច្បាប់កេរ្ត៏កាលលោកចែងថា=
«សប្បុរសពេកចាញ់ធននាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
ដើម្បីជាប្រស្នាដាស់សតិបញ្ញាមហាជនឲ្យជៀសវាងឲ្យផុតនូវកងទុក្ខទាំងឡាយ
វគ្គទី១
សប្បុរសពេកចាញ់ធន
ជនសប្បុរស គឺមនុស្សណាដែលមានចិត្តល្អមេត្តាករុណាដល់អ្នកដ៏ទៃ
ដោយចំណាយកំឡាំងកាយចិត្តនូវទ្រព្យធនដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ដោះ
ទុក្ខគេឲ្យចាកផុតពីសេចក្តីក្រីក្រលំបាក៕
សប្បុរសធម៌ជាធម៌ដ៏ប្រសើរដែលលោកតែងទូន្មានប្រជានិករទាំងឡាយ
ឲ្យទទួលយកទុកក្នុងខ្លួនជានិច្ចតែប្រយ័ត្នកុំ«សប្បុរសពេក»គឺកុំប្រព្រឹត្តអំពើ
ល្អនេះហួសប្រមាណកុំធ្វើល្អឥតពិចារណា។ការធ្វើទានដល់អ្នកក្រីក្រការចំណាយ
ទ្រព្យដើម្បីជួយទ្រទ្រង់ជនណាឲ្យរឹងជំហរក្នុងការអ្វីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានព្រំដែន
កុំធ្វើឲ្យជ្រុលពេកកុំធ្វើឲ្យហួសកម្លាំងទ្រព្យរបស់ខ្លួនព្រោះការសប្បុរសហួសប្រមាណ
នេះរមែងតែងធ្វើឲ្យ«ចាញ់ធន»គឺឲ្យវិនាសលោះទ្រព្យសម្បត្តិមិនខានដោយការចំណាយ
ក្នុងផ្លូវសប្បុរសវាច្រើនជាងចំណូលធម្មតា។
សេដ្ឋីដែលមានទ្រព្យរាប់រយលានប្រាក់ក៏គង់នឹងរលាយឃ្លាំងទ្រព្យទៅបានកាលបើចេះតែ
សប្បុរសហួសកំរិតឥតមានពិចារណា៕
វគ្គទី២
នាទុរជនចាញ់ឥន្ត្រី
«ទុរជន»គឺជនដែលមានចិត្តអាក្រក់។ជនទុច្ចរិតគ្រប់ថានះ«ចោរខ្មាំងទាំងឡាយ
ជនដែលមានចិត្តសាហាវក្នុងការលបលួចធ្វើឃាតកម្មឬវិនាសកម្មផ្សេងៗ
លោកចាត់ថាជាពួកទុរជនទាំងអស់។
តាមសេចក្កីក្នុងភាសិតនេះគេរាប់ជាពួកទុរជនដែរជនណាដែលកំណាញ់កាញ
សម្បត្តិទុកមានចិត្តអាក្រក់ឥតមេត្តាករុណាដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តផ្ទុយគ្នាពី
ពួកសប្បុរសជន។
«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
គឺអាប់ឧនវិនាសអន្តរាដល់រូបរាងកាយរបស់ឋង។ជនចិត្តអាក្រក់ជាទីគំនុំ
ជាទីសំអប់នៃអ្នកដ៏ទៃវាតែងរមែងសៅហ្មងឬវិនាសដល់ខ្លួនវា។គេតែង
លបលួចកាប់សម្លាប់ជនទាំងនេះឥតប្រណី។
ជនដែលល្បីថាចេះធ្មប់អាបពួកចោរព្រៃទាំងឡាយនោះនឹងត្រូវគេចាប់ធ្វើ
បាបវាយដំច្រំធាក់ឬប្រហារជីវិតចោលក៏មាន។ពួកជនទុច្ចរិតនឹងត្រូវរាជការ
ដាក់ទោសផ្តន្ទាវាឲ្យរាងចាល។ជនកំណាញ់ពិតមែនតែមិនធ្វើទុក្ខទោសដល់គេ
តែដោយហេតុចិត្តខ្មៅក្រៅតម្រានោះគេតែងតែស្អប់ប្រមាថមើលងាយដោយ
អាការផ្សេងៗសេចក្តីអាប់ឧនដល់ខ្លួនក៏កើតមានឡើងដែរ។ផលអាក្រក់គ្រប់បែប
ដែលធ្លាក់ដល់ទៅលើពួកទុរជននេះហើយហៅថា«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
ឋពួកទរជនមានឧបមេយ្យដូចសត្វសង្កើចឬសត្វមូសដែលខាំចុចគេឲ្យគេឈឺចាប់
តែមិនរួចពីគេទះសម្លាប់ឡើយ។ពួកមនុស្សទោសក្នុងពន្ធនាគារដែលនឿយកាយ
បាយមិនឆ្អាញ់គ្រប់ពេលវេលានេះជាពួកទុរជនដែលកំពុងទទួលកម្មអាក្រក់លើ
អាត្មាវិញពោលគឺ«ឥន្ត្រីយ»របស់គេកំពុង«ចាញ់»។
សេចក្កីបញ្ចប់=ការធ្វើទានត្រូវលៃឲ្យសមរម្យនឹងធនធានកុំភ្លេចឲ្យសោះ
ពាក្យចាស់លោកថា»
ចិត្តល្អក្រខ្លួន«ចិត្តល្អឥតបើគិតកុំមានចិត្តអាក្រក់»នេះហើយដែលអ្នកប្រាជ្ញចងទូន្មាន៕
៤ ធម្មតាអ្នកជាជាតិ ការកេរ្ត៏អាទិឲ្យគិតគូរ"
នាទុរជនចាញ់ឥន្ត្រី
«ទុរជន»គឺជនដែលមានចិត្តអាក្រក់។ជនទុច្ចរិតគ្រប់ថានះ«ចោរខ្មាំងទាំងឡាយ
ជនដែលមានចិត្តសាហាវក្នុងការលបលួចធ្វើឃាតកម្មឬវិនាសកម្មផ្សេងៗ
លោកចាត់ថាជាពួកទុរជនទាំងអស់។
តាមសេចក្កីក្នុងភាសិតនេះគេរាប់ជាពួកទុរជនដែរជនណាដែលកំណាញ់កាញ
សម្បត្តិទុកមានចិត្តអាក្រក់ឥតមេត្តាករុណាដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តផ្ទុយគ្នាពី
ពួកសប្បុរសជន។
«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
គឺអាប់ឧនវិនាសអន្តរាដល់រូបរាងកាយរបស់ឋង។ជនចិត្តអាក្រក់ជាទីគំនុំ
ជាទីសំអប់នៃអ្នកដ៏ទៃវាតែងរមែងសៅហ្មងឬវិនាសដល់ខ្លួនវា។គេតែង
លបលួចកាប់សម្លាប់ជនទាំងនេះឥតប្រណី។
ជនដែលល្បីថាចេះធ្មប់អាបពួកចោរព្រៃទាំងឡាយនោះនឹងត្រូវគេចាប់ធ្វើ
បាបវាយដំច្រំធាក់ឬប្រហារជីវិតចោលក៏មាន។ពួកជនទុច្ចរិតនឹងត្រូវរាជការ
ដាក់ទោសផ្តន្ទាវាឲ្យរាងចាល។ជនកំណាញ់ពិតមែនតែមិនធ្វើទុក្ខទោសដល់គេ
តែដោយហេតុចិត្តខ្មៅក្រៅតម្រានោះគេតែងតែស្អប់ប្រមាថមើលងាយដោយ
អាការផ្សេងៗសេចក្តីអាប់ឧនដល់ខ្លួនក៏កើតមានឡើងដែរ។ផលអាក្រក់គ្រប់បែប
ដែលធ្លាក់ដល់ទៅលើពួកទុរជននេះហើយហៅថា«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
ឋពួកទរជនមានឧបមេយ្យដូចសត្វសង្កើចឬសត្វមូសដែលខាំចុចគេឲ្យគេឈឺចាប់
តែមិនរួចពីគេទះសម្លាប់ឡើយ។ពួកមនុស្សទោសក្នុងពន្ធនាគារដែលនឿយកាយ
បាយមិនឆ្អាញ់គ្រប់ពេលវេលានេះជាពួកទុរជនដែលកំពុងទទួលកម្មអាក្រក់លើ
អាត្មាវិញពោលគឺ«ឥន្ត្រីយ»របស់គេកំពុង«ចាញ់»។
សេចក្កីបញ្ចប់=ការធ្វើទានត្រូវលៃឲ្យសមរម្យនឹងធនធានកុំភ្លេចឲ្យសោះ
ពាក្យចាស់លោកថា»
ចិត្តល្អក្រខ្លួន«ចិត្តល្អឥតបើគិតកុំមានចិត្តអាក្រក់»នេះហើយដែលអ្នកប្រាជ្ញចងទូន្មាន៕
៤ ធម្មតាអ្នកជាជាតិ ការកេរ្ត៏អាទិឲ្យគិតគូរ"
ធម្មតាកើតមកជា«អ្នកជា»
គឺជាអ្នកល្អត្រឹមត្រូវមានពាហនះអ្នកដែលមិននៅខ្ញុំកញ្ជះគឹត្រូវឲ្យចេះ«គិតគូរការកេរ្ត៏អាទិ»
គឺការពារពីដើមឲ្យបានល្អគង់វង់តរៀងទៅ។
ឋកេរ្ត៏នេះរស់ដោយយក=
១»កេរ្ត៏មត៌ក=ពោលគឺទ្រព្យសម្បត្តិដែលទទួលពីម៉ែឪដូនតាមក
២»កត្តិនាម=ល្អដែលធ្លាប់មានពីបុព្វបុរសរបស់យើងមកហើយពោលគឺ
«កេរ្ត៏ឈ្មោះជាអ្នកជានោះឋង៕
៥ "ផ្លូវវៀចកុំបោះបង់ ផ្លូវណាត្រង់កុំដើរហោង"
សេចក្កីនេះសំរាប់រំឮកដល់អ្នកជំនួញជួញព្រៃគ្រប់ឋានះនឹងអ្នកធ្វើនយោបាយផ្សេងៗ។
១»ក្នុងការធ្វើជំនួញ កាលបើកាន់សច្ចះពេកក៏គ្មានចំណេញដែរត្រូវឲ្យវៀចខ្លះ ឋវៀចនេះ
មិនមេនបំបាត់ប្រវញ្ជ័ថ្លឹងខ្វះភ្នែកជញ្ជីង ឬជៀសវាងបំបាត់ពន្ធគយឲ្យតែខាងចំណេញស្មើរដើម
ក៏មិនត្រូវប្រាប់គេត្រង់បើទុកជាចំណេញក្នុងមួយឆ្នាំរាប់ហ្មឺនប្រាក់ ក៏កុំនិយាយប្រាប់ពាណិជឋទៀត
ឲ្យត្រង់អស់ពីពោះ ព្រោះកាលបើគេឃើញចំណេញ ច្រើនក្នុងមុខជំនួញណាមួយគេប្រាថ្នារកជំនួញ
នោះដែរនាំឲ្យលាភរបស់យើងថយទៅវិញឬជំពប់អស់រលីងទៅវិញក៏មាន។
២» ក្នុងការធ្វើនយោបាយ តែដើរតាមផ្លូវត្រង់ គេនឹងស្គាល់« ពោះវៀន»យើងគឺស្កាល់ចិត្តគំនិតយើងទាំងអស់។
កុំភ្លេចឡើយពាក្យចាស់លោកថា» ស្លូតស្លាប់វៀចវេរ មានភ័ព្វអាយុយឺនយូរ »
៦"លោកថាល្វាផង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែ សឹងតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃនៅក្នុង នោះហោងលោកថា»
សេចក្តីអធិប្បាយជាគំរូ
ដោយសង្កេតឃើញថា នៅនាលោកនេះមានមនុស្សមានច្រើនសណ្ឋាន «ខ្លះវៀចខ្លះត្រង់ ខ្លះខ្លៅសាមាន្យ« ទើបបុរាណបណ្ឌិតព្រឹទ្ធាចារ្យចងជាបញ្ហាទុកក្នុងច្បាប់កូនចៅថា=
«លោកថាល្វាហោង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែសឹកតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃ
នៅក្នុង នោះហោងលោកថា»។
ឋផ្លែល្វាកាលណាដែលទុំឡើងមានពណ៌ក្រហមរលោងមានសម្បករលីងស្រស់រលើប
គួរឲ្យស្រើបស្រាលត្រេកត្រអាលចង់បេះប្រឡះយកមកកាន់យកមកភ្លក់អាស្រ័យណាស់
ប៉ុន្តែក្នុងផ្លែមានសុទ្ធតែសត្វមមង់វារុករវើកពាសពេញតាមចន្លោះសាច់ល្វានោះគួរឲ្យខ្ពើម
រអើមជៀសវាងរាងចាលលែងហ៊ានហែកកាន់មើលទៀត។
ឋផ្លែល្វាដែលល្អល្អះតែក្រៅនេះលោកប្រៀបធៀបទៅមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមលោម
ពណ៌សាច់សល្អសមស្អាតស្អំស្រស់បំប្រិមពុំទាស់ភ្នែកអ្នកដ៏ទៃក៏ប៉ុន្តែមនុស្សនោះឋងមានចិត្ត
ល្អក់អាក្រក់ពេកឬក៏មានឬកពាឥរិយាមិនសមរម្យជាហេតុធ្វើឲ្យអា្នកផងទាំងពួងស្អប់ខ្ពើមទៅវិញ។
ប៉ុន្តែពាក្យអ្នកប្រាជ្ញនេះមិនមែនសំដៅទៅលើតែមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមរាងរាងកាយឆើត
ឆាយដូចបានអធិប្បាយមកហើយនោះទេលោកប្រៀបប្រដូចផ្លែល្វាទៅនឹងជនណាដែលមានសំដី
វាចាផ្អែមពិរោះគួរឲ្យអ្នកផងទាំងពួងទុកចិត្តចូលជិតរើសយកជាមិត្រស្និទ្ធស្នាលរាប់អានជាស្ពាន
មេត្រីដោយស្តាប់ពាក្យសំដីថាប្រហែលជាមនុស្សនោះល្អបរិសុទ្ធត្រឹមត្រូវកាន់ផ្លូវត្រង់មែនប៉ុន្តែ
មនុស្សសំដីល្អនេះច្រើនមានចិត្តល្អក់អាក្រក់ជាប់ហេតុនេះបានចាអ្នកប្រាជ្ញបន្ថែមសេចក្តីថា=
«អ្នកមួយចែចូវរអែរអូវវៀចវេរឬស្យាបញ្ចើចបញ្ជើពាក្យពើមាយាដូចកលផ្លែល្វាល្អល្អះតែក្រៅ»
សេចក្តីដែលមានសាធកះមកហើយនេះឃើញថាត្រូវមែនហើយប៉ុន្តែយើងនឹគថាមនុស្សណា
ដែលល្អតែមាត់ក្រៅហើយចិត្តសុទ្ធតែខ្លៅអាក្រក់់វៀចវេរឬស្យាទាំងអស់នោះក៏មិនមែនដែរ
ដ្បិតមានខ្លះសំដីល្អចិត្តក៏ល្អដូចផ្លែឈើខ្លះល្អឃាងក្រៅហើយមានទាំងឧជារសផ្អែមឆ្អាញ់ពីសាផង
ប៉ុន្តែយើងប្រទះឃើញថាក្នុងលោកនេះម្រមានមនុស្សដែលមានសំដីល្អហើយមានចិត្តល្អផងនោះ
ណាស់ច្រើនតែមនុស្សសំដីផ្អែមចេះបញ្ចើចចបញ្ចើហើមានចិត្តអាក្រក់។
ធម្មតាមនុស្សអាក្រក់ច្រើនវាចាវោហាផ្អែមពីរោះមករកយើងដើម្បីឲ្យយើងទុកចិត្តអស់ពីពោះថាវាល្អ
មនុស្សជំពូកនេះកុំសូវទុកចិត្តវាកុំយកធ្វើចាគ្នាថ្ងៃក្រោយមិនយូរមិនឆប់វានឹង«ត្បកក្បាល»
យើងវិញមិនខាន។
«ក្អែកនឹងកញ្ច្រោង»ឬមាន់នឹងកញ្ច្រោង»របស់កវីបណ្ឌិតឡាយហ្វុងដែលបានលើកទុកជិត២០
សតវត្ស៏មកហើយ
ចុះកញ្ច្រោងវាធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចនឹងបាននំពីក្អែកឬមាន់ជាអាហារវា?
ចូរយើងកុំឆ្អល់ឲ្យសោះពាក្យបញ្ចើចបញ្ចើដោយប្រើសំដីផ្អែមល្ហែមត្រជាក់នេះហើយជានុយ
បបោសអង្អែលចិត្តឲ្យក្អែកគិតថាពិតជាពាក្យត្រង់ក៏ហាមាត់និយាយឡើងធ្លាក់ឋនំទៅដីបានចំ
ណីនៃកញ្ច្រោងទៅវិញ។ឋមាន់វិញក៏ស្លាប់ខ្លួនពីព្រោះតែឮកញ្ច្រោងនិយាយបញ្ជោរដោយពាក្យ
ផ្អែមពីរោះគួរទុកចិត្តពន់ពេកណាស់។
ក្នុងរឿងមួយទៀតរបស់«ម៉ូលីយារ៏»មាននិទានថា=នាម៊ីនម្នាក់ឈ្មោះលោក«ដូរង់ចង់ទៅបោកប្រាស់អ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិម្នាក់ឈ្មោះ«ហ្សូរដាំង»
លោកដូរង់ស្អប់ហ្សូរដាំងពេកប៉ុន្តែដោយលោកខ្វះប្រាក់ចាយលោកក៏ធ្វើជារាប់អានហ្សូរដាំងទៅ
លោកនិយាយប្រាប់ហ្សូរដាំងថា=គ្មានស្រឡាញ់នរណាជាងហ្សូរដាំងទេលោកកុហកថាលោកបាន
ទៅនិយាយនៅក្នុងចំណោមសរសើរពីហ្សូរដាំងជាច្រើនដងលោកថានឹងរកមនុស្សណាឲ្យវិនាស
ជាងហ្សូរដាំងក៏គ្មានឋពាក្យលោកទាំងប៉ុន្មានសុទ្ធតែបញ្ជោរបោកប្រាស់ទេប៉ន្តែពីរោះផ្អែមហាក់
បីដូចជារឿងនោះពិតមែនគូរឲ្តហ្សូរដាំង«ត្រចៀកស្រាល»ទុកចិត្តពេក។
ចូលយើងពិចារណាមើលចុះក្នុងរឿងទាំងពីរនេះសត្វកញ្ជ្រោងនឹងលោកដូរង់មានសំដីផ្អែមពី
រោះតែមាត់ក្រៅឋចិត្តសឹងតែអាក្រក់វៀចវេរចង់បំផ្លាញគេឲ្យវិនាសោះវិស័យដូចផ្លែល្វាដែលល្អ
«ភ្លឺផ្លេក»តែសម្បកហើខាងក្នុងសុទ្ធតែមមង់ដែរ។
យើងមិនត្រូវទកចិត្តមនុស្សណាដែលយើងមិនស្គាល់ឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយដ្បិតមនុស្សមានច្រើន
សណ្ឋានណាស់ខ្លះ«ចិត្តចាទេវទត្តមាត់ដូចទេវតា»ខ្លះទៀត«អាក្រក់តែមាត់ចិត្តដូចទេវតា»
ហេតុនេះហើយបានជាក្នុងច្បាប់កូនចៅដដែលនេះលោកបានបន្ថែមថា=
រីសោតខ្នុរណាំង សម្បកស្តោកស្គាំង បន្លាច្រូងនៅ ឋក្នុងសឹងក្លែប ក្រអែបផ្អែមទៅ
ទាល់ក្នុងឥតសៅ រសសឹងពីសា»
៧"លោកថាឲ្យត្រាប់ នូវសត្វកុកសាប់ អំពើប្រពៃ កុំត្រាប់កុសល ភោភាវសព្វថ្ងៃ ហើរទំអាស្រួ័យ ពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
សេចក្តីផ្តើម
ដើម្បីរស់នៅក្នុងសង្គមជនឲ្យបានសុខសាន្តរៀងរាបទៅត្រូវខំធ្វើខ្លួនឲ្យប្រាសចាកពា្យនិន្ទា
ទាំងឡាយនឹងភយន្តរាយគ្រប់ប្រការដោយព្យាយាមត្រិះរិះពិចារណាឲ្យយល់អស់អាថនួវ
ពាក្យឪវាទនឹងក្បួនតម្រាសុភាសិតដែលបណ្ឌិតចារបែងសេចក្តីដើម្បីជាគតិលោកទៅកាន់
ស្ថានសុខដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កូនចៅលោកប្រដៅថា=ឲ្យត្រាប់នូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ
កុំត្រាប់កុំសលភោភាវសព្វថ្ងៃហើរទំអាស្រ័យពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
វគ្គទី១
លោកថាឲ្យត្រាប់នូវសត្វនូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ»
កាលបើកុកសាប់ចុះទៅរកទំឬរកស៊ីនៅទីណាដូចជាទំនៅលើមេឃឈើឬចុះស៊ីនៅវាលស្រែ
ឬក្នុងថ្លុកដ៏មានភក់ក្រខ្វក់ជាដើមនោះគេឃើញស្លាបដែលស្រោបកាយរបស់វាមានព៌ណប្រផេះ
ឬសម្បុរត្រសក់ស្រដៀងគ្នានឹងព៌ណភក់ឬព៌ណស្លឹកឈើដែរ។ផ្ទុយពីនេះវិញូកាលបើកុកសាប់
ហិចហើរធើដំណើរក្នងវេហាស៏ដែជាទីស្ងាតស្រឡះល្អនោះគេឃើញស្លាបដែលលាតត្រដាង
ឡើងមានព៌ណសស្កុសដូចសំឡី។
វគ្គទី២»
មិនថានៅទីណាពលណាទាំងថ្ងៃទាំងយប់គ្រប់ដំបន់កុសលឥតប្រែប្រួលផ្លាស់ប្តូរព៌ណ
ស្លាបដូចកុកសាប់ឡើយ។ព៌ណសដរាបនេះអាចទាញភ្នែកអ្នកទាំងពួងមានព្រានបរបាញ់ជាដើម
ឲ្យត្រឡេកមើលស្គាល់ថាជាកុកភ្លាម។មិនចាំបាច់ពិមិត្យយូរផង។កាលដែលហើរដែលទំអាស្រ័យ
មិន«ប្លែកប្លែងប្រាណ»គឺមិនមានប្លែកគ្រឿងសំកាល់ក្រៅបានតែទទួលនូវផលអាក្រក់ផ្សេងៗ
មិនខានជូនកាលវិនាសអន្តរាយដល់ខ្លួនក៏បាន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
អ្នកប្រាជ្ញទូន្មានថាឲ្យធ្វើតាមសត្វកុកសាប់វិញ«អំពើដ៏ប្រពៃ។
យើងឃើញថាកុកសាប់ចេះផ្លាស់ព៌ណសម្បុរតាមទីកន្លែងតាមពេលវេលា(ព្រោះពេលយប់កុក
សាប់ក៏ត្រូវគ្របដណ្តប់កាយដោយស្លាបប្រផេះដែរ)ដើម្បីកុំឲ្យគេឆាប់ចាប់ភ្នែកទៅរកវាដើម្បី
រក្សាខ្លួនឲ្យបានសេចក្តីសុខគឺជៀសវាងផលអាក្រក់ឬការអន្តរាយដល់ខ្លួនបាន។អ្នកប្រាជ្ញចង់
ប្រដៅយើងថា=
ក»ឲ្យចេះផ្លាស់ប្តូរឬកពាកិរិយាតាមកាលះទេសះគឺចេះធ្វើឬកពាឲ្យច្រឡំនឹងគេឋងតាមទីកន្លែង
នឹងតាមពេលវេលាដែលតាំងនៅកុំធ្វើឲ្យឆ្កងកុំឲ្យឈ្លើយកុំឲ្យប្លែកធ្លោដាច់គេនោះកន្លែងណា
ពេលណាត្រូវលើកខ្លួនសឹមលើកកន្លែងណាពេលណាត្រូវដាក់ខ្លួនយើងត្រូវតែដាក់ដើម្បីរក្សា
សេចក្តីសុខ។
កាលបើមានធនធានច្រើននោះក៏មិនចេះតែ«ភោភាវសព្វថ្ងៃគឺបង្ហាញឬកពាឲ្យឃើញធ្លោជាដរាប
នោះទេជាហេតុនាំឲ្យគេជិនរកឲ្យគេស្អប់ឬពេបជា្រយនិយាយដើមពោលគឺនាំតែសៅហ្មងដល់ខ្លួន។
ខ»ឲ្យចេះរៀបចំតែងកាយតាមកាលះទេសះកុំឲ្យភោភាវសព្វថ្ងៃឬភោភាវគ្រប់កន្លែងដូចសត្វកុសល
នោះឧបមាបើនៅស្រុកស្រែចំការរបៀបរៀបចំតែងខ្លួនក៏ឲ្យល្មមឲ្យស៊ីគ្នានឹងកន្លែងដែលយើងទៅ
អាស្រ័យដើម្បីកុំឲ្យអ្នកផងបាញ់ភ្នែកមករកយើងព្រោះតែអាការភោភាវនេះ។បើនៅក្រុងឬត្រូវចូល
ក្នុងចំណោមធំដុំនោះរបៀបស្លៀកពាក់ក៏ឲ្យមានភាពសមរម្យស៊ីគ្នានឹងទីនោះឬពេលនោះដែរ។
គ»ឲ្យចេះក្លែងខ្លួនដោយចេះផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមកាលះទេសះដើម្បីជៀសវាងភយន្តរាយខ្លះ
បាន=ឧ=ឧបមាដូចយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើនត្រូវធ្វើដំណើរថ្លូវឆ្ងាយដោយកាត់ភូម៌កាត់ព្រៃផ្សែងនោះ
ត្រូវស្លៀកពាក់ខោអាវណាជំនុំជាមធ្យមកុំឲ្យមានមានមនុស្សខិលខូចថាយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើន
ហើគុំគួនធ្វើបាប។
ទាហានខ្លះកាលបើធ្វើខ្លួនឲ្យប្លែកជារបៀបអ្នកស្រែហើយក៏អាចចូលទៅបន្លំនៅក្បែរបន្ទាយសត្រូវ
បានដើម្បីស៊ីបការផ្សេងៗឬក៏ធ្វើឲ្យសត្រូវវិនាសដោយកលល្បិចរបស់ខ្លួនក៏បាន។
កាលបើផុតពីកន្លែងឬពេលដែលមានគ្រោះថ្នាក់ហើយសឹមផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមធម្មតាទៅ
វិស័យដូចកុកសាប់កាលបើផុតពីកន្លែងដែលរកស៊ីឬកន្លែងដែលមានសត្រូវតែងបៀតបៀនហើយ
នោះឥតញញើតទៀតឡើយគឺបង្ហាញស្លាបសរបស់វា។
សេចក្តីបញ្ចប់
ដើម្បីធ្វើឲ្យជីវភាពរបស់ខ្លួនទទួលនូវសេចក្កីសុខកុកសាប់ជាគំរូប្រាប់ថា=កាលបើធ្វើអ្វីឲ្យពិនិត្យ
មើលកាលះទេសះគឺធ្វើអ្វីកុំឲ្យធ្លោខុសគេជានិច្ចជាកាលដូចកុកសនោះក្នុង«សុភាសិតសង្គ្រោះ
របស់«បាឡាត់»ឧត្តមលិខិតសុងស៊ីវ»នោះក៏មានចែងមកហើយដែរគឺ=កុំត្រាប់កុកស គ្មានឧបបាយ
ឲ្យត្រាប់ប្រាជ្ញប្រាយសត្វកុកសាប់ រកស៊ីកៀនកោះដោយព្រៃស្នាប់ លាក់ខ្លួនខ្លាចស្លាប់ គ្មានប្រមាថ»
៨"មួយសោតលោកថា កន្លង់នឹងផ្កា ស្ថានឆ្ងាយទីទៃ ហេតុចិត្តចង់ក្រេប ជញ្ជាបក្លិននៃ ហើរហួសច្រៀវច្រៃ រស់រកបុប្ផា»
ជនខ្លះចិត្តចង់ដឹងនូវធម៌វិន័យ ឬតាមច្បាប់ក្បួនតម្រាវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងៗ
គឺស្វះស្វែងជាអាចិន្រ្តិយ៏ រកអ្នកដែលមានប្រាជ្ញាដំរេះវិជ្ជាមិនថានៅឆ្ងាយ
ឬជិត ដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកឧជារសនៃវិជ្ជា វិស័យដូចសត្វកន្លង់ដែល
សង្វាតព្យាយាមហើរសព្វទីស្ថានដើម្បីស្កាត់រកបុប្ផា ប្រាថ្នានឹងក្រេប
ជញ្ជាបជញ្ជក់យកជាតិក្លិន នៃផ្កាទាំងឡាយនោះឋង។
៩"ទំពក់វាទៅ ទើបព្នៅវាជ្រុះ"
ទំនងតែង
សេចក្តីផ្តើម«ទំពក់វាទៅទើបព្នៅវាជ្រុស»សេចក្តីយ៉ាងខ្លីនេះមានអត្ថរសយ៉ាងសំខាន់
ដើម្បីនឹងញាំងចរិយាជនណាដែលខ្ជិលទំរង់ក្នុងកិច្ចការសព្វសារពើកុំឲ្យតែដេកចាំតែ
ព្រេងវាសនាជូនផលឲ្យ។
អត្ថនុរូបរបស់ភាសិត
បើយើងចង់បានផ្លែព្នៅដែលនៅជាប់នឹងសណ្តង់នៅឡើយយើងត្រូវខ្វល់ខ្វាយរកទំពក់
ទៅថ្ពក់ទាញយកមកទើបវាជ្រុះដើម្បីយកមកធ្វើជាចំណីរបស់យើង។
បើនៅស្ងៀមអង្គុយចាំឲ្យផ្លែព្នៅជ្រុះមកតែម្តងនោះកុំសង្ឃឹមថានឹងបានអាស្រ័យមុខជា
«អង្គុយលេបទឹកមាត់ហើយ»
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ផ្លែព្នៅដែលយើងចង់បាននេះគឺគេចង់និយាយអំពីផលឬបំណងអ្វីមួយដែលយើងប្រាថ្នា
នឹងឲ្យបានសំរេចមកយើង។យើងមិនមែនដេកចាំឲ្យផលនេះវារត់រកយើងទេគឺត្រូវប្រឹង
ប្រែងខ្នះខ្នែងប្រើកម្លាំងកាយឬកម្លាំងចិត្តដើម្បីទៅថ្ពក់យកនោះវិស័យដូចគេខំខ្នះខ្នែងធ្វើ
ទំពក់រួចហើយខំថ្ពក់យកផ្លែព្នៅជាចំណី។
ឧទាហរណ៏១កូនសិស្សដែលប្រាថ្នាចង់បានសញ្ញាប័ត្រអ្វីមួយនោះត្រូវខំប្រឹងប្រែងរៀន
សូត្រឲ្យណាស់ព្រោះចំណេះដែលបានពីការខំនេះហើយជាទំពក់យ៉ាងមាំដើម្បីទៅថ្ពក់កាវ
យកសញ្ញាប័ត្រ។
២»មាតាបិតាទាំងឡាយបើចង់រកភរិយាឲ្យកូនប្រុសតាមច្បាប់នោះត្រូវតែគិតគូរខ្នះខ្នែងរក
គេឋងឲ្យជួយស៊ើបសួរចូលទៅដណ្តឹងដល់ម៉េឪខាងកូនស្រី។បើមិនដូច្នោះទេកូនស្រីអ្នក
មានពូជពង្សមិនងាយនឹង«ជ្រុះ»ដោយងាយទេទាល់តែមានទំពក់ទៅទើបព្នៅជ្រុះមកកុំ
សង្ឃឹមថា«គេនឹងលើកឲ្យដោយងាយនោះ។
៣»ប្រទេសកម្ពុជាដែលបានឋានះជារដ្ឋឋករាជ្យនេះក៏មិនមែនបានមកដោយគ្មានយក«
ទំពក់ទៅថ្ពក់»ដែរ។ចុះអ្វីជាទំពក់នេះ?គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីសេចក្តីប្រឹងប្រែងរបស់សម្តេចព្រះ
បិតាឋករាជ្យជាតិទេ។ព្រះអង្គទ្រង់ប្រើព្រះនយោបាយដ៏ភ្លឺថ្លាធ្វើជាទំពក់ដើម្បីទៅទាញយក
ឋករាជ្យជូនជាតិ។
សេចក្តីបញ្ចប់
បើចង់ឲ្យបានផលអ្វីមួយដូចសេចក្តីបំណងយើងកុំនៅស្អៀមឲ្យរត់មករកនោះត្រូវចាំ
ឲ្យជាក់ថា«បើចង់ស្រួចដូចបន្លាត្រូវតែឧស្សាហ៏ដុសដែកដុលទោះមានកុសលអកុសល
កុំចាំសេសផលនោះជួយជូន»
សេចក្កីអធិប្បាយយ៉ាងសង្ខែប=
ជ័រព្នៅវាស្អិតដិតជាប់សាច់ពិបាលាងណាស់ហេតុនេះគប្បីជៀសវាងកុំឲ្យជ័រព្នៅ
ប្រឡាក់បាន។
១០«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
ភាសិតនេះមានន័យថា
នៅសុខៗម្តេចក៏ទៅទទួលយកកិច្ចការណាមួយដែល
ដល់ទីបំផុតវាហុចផលអាក្រក់ឲ្យនាំឲ្យពិបាកចិត្តពិបាកគិតពិបាកកាយឥតមានផល
ចំណេញអ្វីដល់ខ្លួនសោះគឺនាំតែនឿយខ្លួនអសាឥតការ។
ដូចយ៉ាងរ៉ាប់រងធានាអ្នកជាប់ចោទពីបទណាមួយឬ
ទទួលបញ្ញើអ្នកណាមួយ
ដល់ថ្ងៃក្រោយមកទៀតទើបដឹងថាជារបស់ចោរឬក៏ទទួលក្មេងណាមួយ
យកមកចិញ្ចឹមបង្កើតហេតុឲ្យទាស់ទែងខ្វែងគំនិតប្តីប្រពន្ធឋង។
កាលដែលឃើញផលអាក្រក់ផុសឡើងវេលា
ណាទើបលាន់មាត់ទាំងស្តាយហើយខ្នាញ់ក្នុងចិត្តផងថា=
«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
កាលបើដឹងដូច្នេះហើយក្នុងការអ្វីក៏ដោយមុននឹងទទួលធ្វើកប្បីពិនិត្យពិចារណារកហេតុ
ផលជាមុនដរាបឲ្យយល់ជាក់តើនឹងបានសុខឬទុក្ខទៅថ្ងៃក្រោយ៕
១១ ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង
ទំនងតែងនឹងសេចក្តីផ្តើម
កំហុសដែលបានប្រព្រឹត្តហើយ មិនងាយនឹងបិទបាំងឲ្យជិតឡើយ ដូច្នេះហើយ
បានជាគេតែងនិយាយចំអកឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តខុសថា=
«ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារគឺជាដំរីដែលធំដល់កំណត់។កាលបើដំរីនវស្លាប់គេមិនងអាចនឹងបិទបាំង
សាកអសុភ ឬក្លិនអាសោចន៏របស់វាជិតដោយយកចង្អេរមួយ ទៅប្រើការបានឡើយ
ព្រោះចង្អេរមានទំហំតូចជាងឆ្ងាយណាស់។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារស្លាប់គឺជាកំហុសអ្វីមួយយ៉ាងធំ។យកចង្អេរបាំងគឺប្រើមធ្យោបាយណាមួយ
ដែលរាក់។ទៅបិទបាំងលុបលាងកំហុសចេញ ដរាបណាដែលចង្អេរបាំងខ្មោចដំរី
ឬក្លិនសំអុយមិនជិត ដរាបនោះកលល្បិចបន្តិចបន្តួចក៏មិនអាចបាំងបាត់នូវកំហុស
ឬចំហាយអាក្រក់នៃរឿងរ៉ាង ដែលបានប្រព្រឹត្តមកហើយនោះដែរ។
ឧទាហរណ៏
កាលពីយូរឆ្នាំមកហើយមេឃុំមៀន បានឃុំឃាំងនាយស៊ុំដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយ
ទាន់ជាស្តែង។នាយស៊ុំនេះកាលពីថ្ងៃមុនមានរឿងទាស់ទែងម្តងនឹងមេឃុំនោះឯង។
ក្នុងវេលារាត្រីស្ងាត់ មេឃុំមៀនបានចូលទៅបន្ទប់រករឿងវាយនាយស៊ុំ តែពីរបីដំបង
ស្រាប់តែស្លាប់ភ្លាម។ដើម្បីបិទបាំងកំហុសដោយខ្លួន ឲ្យរួចពីទោសភ័យនោះមេឃុំ
កំណាចដោះអាវនាយស៊ុំរួចចងកខ្មោចយ៉ាងតឹងភ្ជាប់ទៅនឹងជើងតុក្នុងបន្ទប់នោះ
តើមេឃុំគេចកែបំបែរបំបិទឯណានឹងជិត បើគរដឹងថាខ្លួនឯងជាអ្នកកាន់កូនសោបន្ទប់
បើពេទ្យពិនិត្យ ឃើញសាច់ស៊ុំជាំដោយដំបងហើយគ្មានទំនងនឹងជឿថាស៊ុំចងកខ្លួនឯង។
រឿងប៉ុនដំរីសារ យកឯការតូចប៉ុនចង្អេរទៅបាំងកុំឲ្យស្អុយ។កាលបើឃាតកម្មយ៉ាងស្តែង
ដូច្នេះហើយ មេឃុំមៀនភ័យខ្លាំងខ្លាចជាប់គុគ ក៏យក ចេកមួយស្ទងនឹងខ្នុរពីរ ទៅជូនចៅក្រម
ឲ្យគេជួយ។នរណានឹងជួយរួចបើទោសឯងប៉ុនដំរីសារហើយ យកចង្អេរទៅបាំងនោះ
គប្បីណាស់ជួលមេធាវីកត្តីទៅគ្រាន់សង្ឃឹមថានឹងបានរួចខ្លួនខ្លះ។
សំគាល់=ក)
ដំរីសារស្លាប់នេះ សំដៅយកកំហុសណាមួយយ៉ាងធំដូចសម្លាប់គេ ប្លន់គេ ចាប់ស្រីមិនទាន់
គ្រប់ការ សារុបទៅគឺបទល្មើស ទាំងឡាយដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកដៃដល់ជាប់គុគជាទម្ងន់
បានក្នុងច្បាប់តុលាការ។កំហុសនេះមិនងាយនឹងលុបលាងបានដោយងាយទេ ដូច្នេះ
កាលបើដឹងថាអំពើអាក្រក់ទាំងឡាយពិបាកនឹងបិទបាំងហើយ វាតែងតែហុចទុក្ខទោសមក
ដល់ខ្លួនវិញ ត្រូវតែជៀសឲ្យផុតកុំប្រព្រឹត្តឲ្យសោះទើបប្រសើរជាង។កាលបើជាថ្លស់ធ្លោយ
ធ្លាក់ខ្លួនក្រឹបក្នុងកំហុសធំនេះហើយ គប្បីរិះរកកលឧបាយយ៉ាងចំណានដើម្បីឲ្យមានកម្លាំង
ទប់ទល់កុំឲ្យជាប់គុគបាន ពោលគឺធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យគេចំអកបានថា«ដំរីសារស្លាប់»«
ទៅយកឯចង្អេរបាំង។
សំគាល់ខ)
ម៉្យាងទៀតពាក្យចាស់នេះ សំរាប់និយាយចំអកឡកឲ្យជនណាដែលមានញាតិ
ផៅ ប្រព្រឹត្តខុសជ្រងោហើយ ខំនិយាយដោះស្រាយនាយអាយ ដើម្បីលាក់លៀបលុប
លាងកំហុសនោះដូចយ៉ាងឪម្តាយខ្លះ ខំបិទបាំងកំហុសរបស់កូនស្រីដែលមិនមានកិរិយា
នឹងនួនសមរម្យជាស្រីគ្រប់លក្ខណា តើបិទបាំងដោយសំដីឯណានឹងជិតបើកំហុសនោះ
វាធំហើយ ចោលក្លិនអាសោចន៏បីដូចជាដំរីសារស្លាប់ទៅហើយនោះ៕
១១ គេខុសកុំអាលអរ គេសាទរកុំអាលអួត "
វគ្គទី១ ៖ គេខុសកុំអាលអរ
កាលណាបើឃើញគេប្រព្រឹត្តអ្វីខុស កុំអាលអរព្រោះក្រែងថ្ងៃណាមួយកុំហុស
នឹងធ្លាក់មកលើខ្លួនវិញ។ កាលបើឃើញគេខុសគប្បីយកកុំហុសនោះមក ពិ
ចារណាត្រិះរិះរកហេតុផលឲ្យឃើញ ដើម្បីជាគតិនាំយើងឲ្យជៀសវាងនូវកំហុស
នោះ ឬបើពុំនោះសោត គប្បីដាស់តឿនពន្យល់អ្នកប្រព្រឹត្តខុសឲ្យកែប្រែគំនិតមារ
យាទចេញដម្បីសេចក្តីចំរើនដល់មនុស្សជាតិ។
វគ្គទី២៖គេសាទរកុំអាលអួត
កាលបើឃើញគេសាទរ គឺត្រេកអររួសរាយរាក់ទាក់មករកយើងនោះ កុំអាលអួត
សរសើរគេភ្លាម ព្រោះមានមនុស្សខ្លះ សំដីល្អរាក់ទាក់មែន តែចិត្តគ្មានស្មោះសល្អ
ស្អាតទេ ជូនកាលគេប្រើវាចាកិរិយារាក់ទាក់ ដើម្បីជាធ្នាក់ទាក់យកផលប្រយោជន៏
របស់គេក្នុងការផ្សេងៗ ។
ដែលនឹងអួតសរសើរថាល្អបាន ល្អឹកណាតែពិនិត្តសង្កេត ក្នុងពេលដ៏យូរ។ កាលបើ
សង្កេតឃើញច្រើនដងច្រើនគ្រា ថាគេត្រេកអរសាទរដោយ ស្មោះចំពោះនោះគប្បី
អួតសរសើរថា ល្អចុះ ៕
គឺជាអ្នកល្អត្រឹមត្រូវមានពាហនះអ្នកដែលមិននៅខ្ញុំកញ្ជះគឹត្រូវឲ្យចេះ«គិតគូរការកេរ្ត៏អាទិ»
គឺការពារពីដើមឲ្យបានល្អគង់វង់តរៀងទៅ។
ឋកេរ្ត៏នេះរស់ដោយយក=
១»កេរ្ត៏មត៌ក=ពោលគឺទ្រព្យសម្បត្តិដែលទទួលពីម៉ែឪដូនតាមក
២»កត្តិនាម=ល្អដែលធ្លាប់មានពីបុព្វបុរសរបស់យើងមកហើយពោលគឺ
«កេរ្ត៏ឈ្មោះជាអ្នកជានោះឋង៕
៥ "ផ្លូវវៀចកុំបោះបង់ ផ្លូវណាត្រង់កុំដើរហោង"
សេចក្កីនេះសំរាប់រំឮកដល់អ្នកជំនួញជួញព្រៃគ្រប់ឋានះនឹងអ្នកធ្វើនយោបាយផ្សេងៗ។
១»ក្នុងការធ្វើជំនួញ កាលបើកាន់សច្ចះពេកក៏គ្មានចំណេញដែរត្រូវឲ្យវៀចខ្លះ ឋវៀចនេះ
មិនមេនបំបាត់ប្រវញ្ជ័ថ្លឹងខ្វះភ្នែកជញ្ជីង ឬជៀសវាងបំបាត់ពន្ធគយឲ្យតែខាងចំណេញស្មើរដើម
ក៏មិនត្រូវប្រាប់គេត្រង់បើទុកជាចំណេញក្នុងមួយឆ្នាំរាប់ហ្មឺនប្រាក់ ក៏កុំនិយាយប្រាប់ពាណិជឋទៀត
ឲ្យត្រង់អស់ពីពោះ ព្រោះកាលបើគេឃើញចំណេញ ច្រើនក្នុងមុខជំនួញណាមួយគេប្រាថ្នារកជំនួញ
នោះដែរនាំឲ្យលាភរបស់យើងថយទៅវិញឬជំពប់អស់រលីងទៅវិញក៏មាន។
២» ក្នុងការធ្វើនយោបាយ តែដើរតាមផ្លូវត្រង់ គេនឹងស្គាល់« ពោះវៀន»យើងគឺស្កាល់ចិត្តគំនិតយើងទាំងអស់។
កុំភ្លេចឡើយពាក្យចាស់លោកថា» ស្លូតស្លាប់វៀចវេរ មានភ័ព្វអាយុយឺនយូរ »
៦"លោកថាល្វាផង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែ សឹងតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃនៅក្នុង នោះហោងលោកថា»
សេចក្តីអធិប្បាយជាគំរូ
ដោយសង្កេតឃើញថា នៅនាលោកនេះមានមនុស្សមានច្រើនសណ្ឋាន «ខ្លះវៀចខ្លះត្រង់ ខ្លះខ្លៅសាមាន្យ« ទើបបុរាណបណ្ឌិតព្រឹទ្ធាចារ្យចងជាបញ្ហាទុកក្នុងច្បាប់កូនចៅថា=
«លោកថាល្វាហោង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែសឹកតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃ
នៅក្នុង នោះហោងលោកថា»។
ឋផ្លែល្វាកាលណាដែលទុំឡើងមានពណ៌ក្រហមរលោងមានសម្បករលីងស្រស់រលើប
គួរឲ្យស្រើបស្រាលត្រេកត្រអាលចង់បេះប្រឡះយកមកកាន់យកមកភ្លក់អាស្រ័យណាស់
ប៉ុន្តែក្នុងផ្លែមានសុទ្ធតែសត្វមមង់វារុករវើកពាសពេញតាមចន្លោះសាច់ល្វានោះគួរឲ្យខ្ពើម
រអើមជៀសវាងរាងចាលលែងហ៊ានហែកកាន់មើលទៀត។
ឋផ្លែល្វាដែលល្អល្អះតែក្រៅនេះលោកប្រៀបធៀបទៅមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមលោម
ពណ៌សាច់សល្អសមស្អាតស្អំស្រស់បំប្រិមពុំទាស់ភ្នែកអ្នកដ៏ទៃក៏ប៉ុន្តែមនុស្សនោះឋងមានចិត្ត
ល្អក់អាក្រក់ពេកឬក៏មានឬកពាឥរិយាមិនសមរម្យជាហេតុធ្វើឲ្យអា្នកផងទាំងពួងស្អប់ខ្ពើមទៅវិញ។
ប៉ុន្តែពាក្យអ្នកប្រាជ្ញនេះមិនមែនសំដៅទៅលើតែមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមរាងរាងកាយឆើត
ឆាយដូចបានអធិប្បាយមកហើយនោះទេលោកប្រៀបប្រដូចផ្លែល្វាទៅនឹងជនណាដែលមានសំដី
វាចាផ្អែមពិរោះគួរឲ្យអ្នកផងទាំងពួងទុកចិត្តចូលជិតរើសយកជាមិត្រស្និទ្ធស្នាលរាប់អានជាស្ពាន
មេត្រីដោយស្តាប់ពាក្យសំដីថាប្រហែលជាមនុស្សនោះល្អបរិសុទ្ធត្រឹមត្រូវកាន់ផ្លូវត្រង់មែនប៉ុន្តែ
មនុស្សសំដីល្អនេះច្រើនមានចិត្តល្អក់អាក្រក់ជាប់ហេតុនេះបានចាអ្នកប្រាជ្ញបន្ថែមសេចក្តីថា=
«អ្នកមួយចែចូវរអែរអូវវៀចវេរឬស្យាបញ្ចើចបញ្ជើពាក្យពើមាយាដូចកលផ្លែល្វាល្អល្អះតែក្រៅ»
សេចក្តីដែលមានសាធកះមកហើយនេះឃើញថាត្រូវមែនហើយប៉ុន្តែយើងនឹគថាមនុស្សណា
ដែលល្អតែមាត់ក្រៅហើយចិត្តសុទ្ធតែខ្លៅអាក្រក់់វៀចវេរឬស្យាទាំងអស់នោះក៏មិនមែនដែរ
ដ្បិតមានខ្លះសំដីល្អចិត្តក៏ល្អដូចផ្លែឈើខ្លះល្អឃាងក្រៅហើយមានទាំងឧជារសផ្អែមឆ្អាញ់ពីសាផង
ប៉ុន្តែយើងប្រទះឃើញថាក្នុងលោកនេះម្រមានមនុស្សដែលមានសំដីល្អហើយមានចិត្តល្អផងនោះ
ណាស់ច្រើនតែមនុស្សសំដីផ្អែមចេះបញ្ចើចចបញ្ចើហើមានចិត្តអាក្រក់។
ធម្មតាមនុស្សអាក្រក់ច្រើនវាចាវោហាផ្អែមពីរោះមករកយើងដើម្បីឲ្យយើងទុកចិត្តអស់ពីពោះថាវាល្អ
មនុស្សជំពូកនេះកុំសូវទុកចិត្តវាកុំយកធ្វើចាគ្នាថ្ងៃក្រោយមិនយូរមិនឆប់វានឹង«ត្បកក្បាល»
យើងវិញមិនខាន។
«ក្អែកនឹងកញ្ច្រោង»ឬមាន់នឹងកញ្ច្រោង»របស់កវីបណ្ឌិតឡាយហ្វុងដែលបានលើកទុកជិត២០
សតវត្ស៏មកហើយ
ចុះកញ្ច្រោងវាធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចនឹងបាននំពីក្អែកឬមាន់ជាអាហារវា?
ចូរយើងកុំឆ្អល់ឲ្យសោះពាក្យបញ្ចើចបញ្ចើដោយប្រើសំដីផ្អែមល្ហែមត្រជាក់នេះហើយជានុយ
បបោសអង្អែលចិត្តឲ្យក្អែកគិតថាពិតជាពាក្យត្រង់ក៏ហាមាត់និយាយឡើងធ្លាក់ឋនំទៅដីបានចំ
ណីនៃកញ្ច្រោងទៅវិញ។ឋមាន់វិញក៏ស្លាប់ខ្លួនពីព្រោះតែឮកញ្ច្រោងនិយាយបញ្ជោរដោយពាក្យ
ផ្អែមពីរោះគួរទុកចិត្តពន់ពេកណាស់។
ក្នុងរឿងមួយទៀតរបស់«ម៉ូលីយារ៏»មាននិទានថា=នាម៊ីនម្នាក់ឈ្មោះលោក«ដូរង់ចង់ទៅបោកប្រាស់អ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិម្នាក់ឈ្មោះ«ហ្សូរដាំង»
លោកដូរង់ស្អប់ហ្សូរដាំងពេកប៉ុន្តែដោយលោកខ្វះប្រាក់ចាយលោកក៏ធ្វើជារាប់អានហ្សូរដាំងទៅ
លោកនិយាយប្រាប់ហ្សូរដាំងថា=គ្មានស្រឡាញ់នរណាជាងហ្សូរដាំងទេលោកកុហកថាលោកបាន
ទៅនិយាយនៅក្នុងចំណោមសរសើរពីហ្សូរដាំងជាច្រើនដងលោកថានឹងរកមនុស្សណាឲ្យវិនាស
ជាងហ្សូរដាំងក៏គ្មានឋពាក្យលោកទាំងប៉ុន្មានសុទ្ធតែបញ្ជោរបោកប្រាស់ទេប៉ន្តែពីរោះផ្អែមហាក់
បីដូចជារឿងនោះពិតមែនគូរឲ្តហ្សូរដាំង«ត្រចៀកស្រាល»ទុកចិត្តពេក។
ចូលយើងពិចារណាមើលចុះក្នុងរឿងទាំងពីរនេះសត្វកញ្ជ្រោងនឹងលោកដូរង់មានសំដីផ្អែមពី
រោះតែមាត់ក្រៅឋចិត្តសឹងតែអាក្រក់វៀចវេរចង់បំផ្លាញគេឲ្យវិនាសោះវិស័យដូចផ្លែល្វាដែលល្អ
«ភ្លឺផ្លេក»តែសម្បកហើខាងក្នុងសុទ្ធតែមមង់ដែរ។
យើងមិនត្រូវទកចិត្តមនុស្សណាដែលយើងមិនស្គាល់ឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយដ្បិតមនុស្សមានច្រើន
សណ្ឋានណាស់ខ្លះ«ចិត្តចាទេវទត្តមាត់ដូចទេវតា»ខ្លះទៀត«អាក្រក់តែមាត់ចិត្តដូចទេវតា»
ហេតុនេះហើយបានជាក្នុងច្បាប់កូនចៅដដែលនេះលោកបានបន្ថែមថា=
រីសោតខ្នុរណាំង សម្បកស្តោកស្គាំង បន្លាច្រូងនៅ ឋក្នុងសឹងក្លែប ក្រអែបផ្អែមទៅ
ទាល់ក្នុងឥតសៅ រសសឹងពីសា»
៧"លោកថាឲ្យត្រាប់ នូវសត្វកុកសាប់ អំពើប្រពៃ កុំត្រាប់កុសល ភោភាវសព្វថ្ងៃ ហើរទំអាស្រួ័យ ពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
សេចក្តីផ្តើម
ដើម្បីរស់នៅក្នុងសង្គមជនឲ្យបានសុខសាន្តរៀងរាបទៅត្រូវខំធ្វើខ្លួនឲ្យប្រាសចាកពា្យនិន្ទា
ទាំងឡាយនឹងភយន្តរាយគ្រប់ប្រការដោយព្យាយាមត្រិះរិះពិចារណាឲ្យយល់អស់អាថនួវ
ពាក្យឪវាទនឹងក្បួនតម្រាសុភាសិតដែលបណ្ឌិតចារបែងសេចក្តីដើម្បីជាគតិលោកទៅកាន់
ស្ថានសុខដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កូនចៅលោកប្រដៅថា=ឲ្យត្រាប់នូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ
កុំត្រាប់កុំសលភោភាវសព្វថ្ងៃហើរទំអាស្រ័យពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
វគ្គទី១
លោកថាឲ្យត្រាប់នូវសត្វនូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ»
កាលបើកុកសាប់ចុះទៅរកទំឬរកស៊ីនៅទីណាដូចជាទំនៅលើមេឃឈើឬចុះស៊ីនៅវាលស្រែ
ឬក្នុងថ្លុកដ៏មានភក់ក្រខ្វក់ជាដើមនោះគេឃើញស្លាបដែលស្រោបកាយរបស់វាមានព៌ណប្រផេះ
ឬសម្បុរត្រសក់ស្រដៀងគ្នានឹងព៌ណភក់ឬព៌ណស្លឹកឈើដែរ។ផ្ទុយពីនេះវិញូកាលបើកុកសាប់
ហិចហើរធើដំណើរក្នងវេហាស៏ដែជាទីស្ងាតស្រឡះល្អនោះគេឃើញស្លាបដែលលាតត្រដាង
ឡើងមានព៌ណសស្កុសដូចសំឡី។
វគ្គទី២»
មិនថានៅទីណាពលណាទាំងថ្ងៃទាំងយប់គ្រប់ដំបន់កុសលឥតប្រែប្រួលផ្លាស់ប្តូរព៌ណ
ស្លាបដូចកុកសាប់ឡើយ។ព៌ណសដរាបនេះអាចទាញភ្នែកអ្នកទាំងពួងមានព្រានបរបាញ់ជាដើម
ឲ្យត្រឡេកមើលស្គាល់ថាជាកុកភ្លាម។មិនចាំបាច់ពិមិត្យយូរផង។កាលដែលហើរដែលទំអាស្រ័យ
មិន«ប្លែកប្លែងប្រាណ»គឺមិនមានប្លែកគ្រឿងសំកាល់ក្រៅបានតែទទួលនូវផលអាក្រក់ផ្សេងៗ
មិនខានជូនកាលវិនាសអន្តរាយដល់ខ្លួនក៏បាន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
អ្នកប្រាជ្ញទូន្មានថាឲ្យធ្វើតាមសត្វកុកសាប់វិញ«អំពើដ៏ប្រពៃ។
យើងឃើញថាកុកសាប់ចេះផ្លាស់ព៌ណសម្បុរតាមទីកន្លែងតាមពេលវេលា(ព្រោះពេលយប់កុក
សាប់ក៏ត្រូវគ្របដណ្តប់កាយដោយស្លាបប្រផេះដែរ)ដើម្បីកុំឲ្យគេឆាប់ចាប់ភ្នែកទៅរកវាដើម្បី
រក្សាខ្លួនឲ្យបានសេចក្តីសុខគឺជៀសវាងផលអាក្រក់ឬការអន្តរាយដល់ខ្លួនបាន។អ្នកប្រាជ្ញចង់
ប្រដៅយើងថា=
ក»ឲ្យចេះផ្លាស់ប្តូរឬកពាកិរិយាតាមកាលះទេសះគឺចេះធ្វើឬកពាឲ្យច្រឡំនឹងគេឋងតាមទីកន្លែង
នឹងតាមពេលវេលាដែលតាំងនៅកុំធ្វើឲ្យឆ្កងកុំឲ្យឈ្លើយកុំឲ្យប្លែកធ្លោដាច់គេនោះកន្លែងណា
ពេលណាត្រូវលើកខ្លួនសឹមលើកកន្លែងណាពេលណាត្រូវដាក់ខ្លួនយើងត្រូវតែដាក់ដើម្បីរក្សា
សេចក្តីសុខ។
កាលបើមានធនធានច្រើននោះក៏មិនចេះតែ«ភោភាវសព្វថ្ងៃគឺបង្ហាញឬកពាឲ្យឃើញធ្លោជាដរាប
នោះទេជាហេតុនាំឲ្យគេជិនរកឲ្យគេស្អប់ឬពេបជា្រយនិយាយដើមពោលគឺនាំតែសៅហ្មងដល់ខ្លួន។
ខ»ឲ្យចេះរៀបចំតែងកាយតាមកាលះទេសះកុំឲ្យភោភាវសព្វថ្ងៃឬភោភាវគ្រប់កន្លែងដូចសត្វកុសល
នោះឧបមាបើនៅស្រុកស្រែចំការរបៀបរៀបចំតែងខ្លួនក៏ឲ្យល្មមឲ្យស៊ីគ្នានឹងកន្លែងដែលយើងទៅ
អាស្រ័យដើម្បីកុំឲ្យអ្នកផងបាញ់ភ្នែកមករកយើងព្រោះតែអាការភោភាវនេះ។បើនៅក្រុងឬត្រូវចូល
ក្នុងចំណោមធំដុំនោះរបៀបស្លៀកពាក់ក៏ឲ្យមានភាពសមរម្យស៊ីគ្នានឹងទីនោះឬពេលនោះដែរ។
គ»ឲ្យចេះក្លែងខ្លួនដោយចេះផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមកាលះទេសះដើម្បីជៀសវាងភយន្តរាយខ្លះ
បាន=ឧ=ឧបមាដូចយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើនត្រូវធ្វើដំណើរថ្លូវឆ្ងាយដោយកាត់ភូម៌កាត់ព្រៃផ្សែងនោះ
ត្រូវស្លៀកពាក់ខោអាវណាជំនុំជាមធ្យមកុំឲ្យមានមានមនុស្សខិលខូចថាយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើន
ហើគុំគួនធ្វើបាប។
ទាហានខ្លះកាលបើធ្វើខ្លួនឲ្យប្លែកជារបៀបអ្នកស្រែហើយក៏អាចចូលទៅបន្លំនៅក្បែរបន្ទាយសត្រូវ
បានដើម្បីស៊ីបការផ្សេងៗឬក៏ធ្វើឲ្យសត្រូវវិនាសដោយកលល្បិចរបស់ខ្លួនក៏បាន។
កាលបើផុតពីកន្លែងឬពេលដែលមានគ្រោះថ្នាក់ហើយសឹមផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមធម្មតាទៅ
វិស័យដូចកុកសាប់កាលបើផុតពីកន្លែងដែលរកស៊ីឬកន្លែងដែលមានសត្រូវតែងបៀតបៀនហើយ
នោះឥតញញើតទៀតឡើយគឺបង្ហាញស្លាបសរបស់វា។
សេចក្តីបញ្ចប់
ដើម្បីធ្វើឲ្យជីវភាពរបស់ខ្លួនទទួលនូវសេចក្កីសុខកុកសាប់ជាគំរូប្រាប់ថា=កាលបើធ្វើអ្វីឲ្យពិនិត្យ
មើលកាលះទេសះគឺធ្វើអ្វីកុំឲ្យធ្លោខុសគេជានិច្ចជាកាលដូចកុកសនោះក្នុង«សុភាសិតសង្គ្រោះ
របស់«បាឡាត់»ឧត្តមលិខិតសុងស៊ីវ»នោះក៏មានចែងមកហើយដែរគឺ=កុំត្រាប់កុកស គ្មានឧបបាយ
ឲ្យត្រាប់ប្រាជ្ញប្រាយសត្វកុកសាប់ រកស៊ីកៀនកោះដោយព្រៃស្នាប់ លាក់ខ្លួនខ្លាចស្លាប់ គ្មានប្រមាថ»
៨"មួយសោតលោកថា កន្លង់នឹងផ្កា ស្ថានឆ្ងាយទីទៃ ហេតុចិត្តចង់ក្រេប ជញ្ជាបក្លិននៃ ហើរហួសច្រៀវច្រៃ រស់រកបុប្ផា»
ជនខ្លះចិត្តចង់ដឹងនូវធម៌វិន័យ ឬតាមច្បាប់ក្បួនតម្រាវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងៗ
គឺស្វះស្វែងជាអាចិន្រ្តិយ៏ រកអ្នកដែលមានប្រាជ្ញាដំរេះវិជ្ជាមិនថានៅឆ្ងាយ
ឬជិត ដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកឧជារសនៃវិជ្ជា វិស័យដូចសត្វកន្លង់ដែល
សង្វាតព្យាយាមហើរសព្វទីស្ថានដើម្បីស្កាត់រកបុប្ផា ប្រាថ្នានឹងក្រេប
ជញ្ជាបជញ្ជក់យកជាតិក្លិន នៃផ្កាទាំងឡាយនោះឋង។
៩"ទំពក់វាទៅ ទើបព្នៅវាជ្រុះ"
ទំនងតែង
សេចក្តីផ្តើម«ទំពក់វាទៅទើបព្នៅវាជ្រុស»សេចក្តីយ៉ាងខ្លីនេះមានអត្ថរសយ៉ាងសំខាន់
ដើម្បីនឹងញាំងចរិយាជនណាដែលខ្ជិលទំរង់ក្នុងកិច្ចការសព្វសារពើកុំឲ្យតែដេកចាំតែ
ព្រេងវាសនាជូនផលឲ្យ។
អត្ថនុរូបរបស់ភាសិត
បើយើងចង់បានផ្លែព្នៅដែលនៅជាប់នឹងសណ្តង់នៅឡើយយើងត្រូវខ្វល់ខ្វាយរកទំពក់
ទៅថ្ពក់ទាញយកមកទើបវាជ្រុះដើម្បីយកមកធ្វើជាចំណីរបស់យើង។
បើនៅស្ងៀមអង្គុយចាំឲ្យផ្លែព្នៅជ្រុះមកតែម្តងនោះកុំសង្ឃឹមថានឹងបានអាស្រ័យមុខជា
«អង្គុយលេបទឹកមាត់ហើយ»
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ផ្លែព្នៅដែលយើងចង់បាននេះគឺគេចង់និយាយអំពីផលឬបំណងអ្វីមួយដែលយើងប្រាថ្នា
នឹងឲ្យបានសំរេចមកយើង។យើងមិនមែនដេកចាំឲ្យផលនេះវារត់រកយើងទេគឺត្រូវប្រឹង
ប្រែងខ្នះខ្នែងប្រើកម្លាំងកាយឬកម្លាំងចិត្តដើម្បីទៅថ្ពក់យកនោះវិស័យដូចគេខំខ្នះខ្នែងធ្វើ
ទំពក់រួចហើយខំថ្ពក់យកផ្លែព្នៅជាចំណី។
ឧទាហរណ៏១កូនសិស្សដែលប្រាថ្នាចង់បានសញ្ញាប័ត្រអ្វីមួយនោះត្រូវខំប្រឹងប្រែងរៀន
សូត្រឲ្យណាស់ព្រោះចំណេះដែលបានពីការខំនេះហើយជាទំពក់យ៉ាងមាំដើម្បីទៅថ្ពក់កាវ
យកសញ្ញាប័ត្រ។
២»មាតាបិតាទាំងឡាយបើចង់រកភរិយាឲ្យកូនប្រុសតាមច្បាប់នោះត្រូវតែគិតគូរខ្នះខ្នែងរក
គេឋងឲ្យជួយស៊ើបសួរចូលទៅដណ្តឹងដល់ម៉េឪខាងកូនស្រី។បើមិនដូច្នោះទេកូនស្រីអ្នក
មានពូជពង្សមិនងាយនឹង«ជ្រុះ»ដោយងាយទេទាល់តែមានទំពក់ទៅទើបព្នៅជ្រុះមកកុំ
សង្ឃឹមថា«គេនឹងលើកឲ្យដោយងាយនោះ។
៣»ប្រទេសកម្ពុជាដែលបានឋានះជារដ្ឋឋករាជ្យនេះក៏មិនមែនបានមកដោយគ្មានយក«
ទំពក់ទៅថ្ពក់»ដែរ។ចុះអ្វីជាទំពក់នេះ?គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីសេចក្តីប្រឹងប្រែងរបស់សម្តេចព្រះ
បិតាឋករាជ្យជាតិទេ។ព្រះអង្គទ្រង់ប្រើព្រះនយោបាយដ៏ភ្លឺថ្លាធ្វើជាទំពក់ដើម្បីទៅទាញយក
ឋករាជ្យជូនជាតិ។
សេចក្តីបញ្ចប់
បើចង់ឲ្យបានផលអ្វីមួយដូចសេចក្តីបំណងយើងកុំនៅស្អៀមឲ្យរត់មករកនោះត្រូវចាំ
ឲ្យជាក់ថា«បើចង់ស្រួចដូចបន្លាត្រូវតែឧស្សាហ៏ដុសដែកដុលទោះមានកុសលអកុសល
កុំចាំសេសផលនោះជួយជូន»
សេចក្កីអធិប្បាយយ៉ាងសង្ខែប=
ជ័រព្នៅវាស្អិតដិតជាប់សាច់ពិបាលាងណាស់ហេតុនេះគប្បីជៀសវាងកុំឲ្យជ័រព្នៅ
ប្រឡាក់បាន។
១០«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
ភាសិតនេះមានន័យថា
នៅសុខៗម្តេចក៏ទៅទទួលយកកិច្ចការណាមួយដែល
ដល់ទីបំផុតវាហុចផលអាក្រក់ឲ្យនាំឲ្យពិបាកចិត្តពិបាកគិតពិបាកកាយឥតមានផល
ចំណេញអ្វីដល់ខ្លួនសោះគឺនាំតែនឿយខ្លួនអសាឥតការ។
ដូចយ៉ាងរ៉ាប់រងធានាអ្នកជាប់ចោទពីបទណាមួយឬ
ទទួលបញ្ញើអ្នកណាមួយ
ដល់ថ្ងៃក្រោយមកទៀតទើបដឹងថាជារបស់ចោរឬក៏ទទួលក្មេងណាមួយ
យកមកចិញ្ចឹមបង្កើតហេតុឲ្យទាស់ទែងខ្វែងគំនិតប្តីប្រពន្ធឋង។
កាលដែលឃើញផលអាក្រក់ផុសឡើងវេលា
ណាទើបលាន់មាត់ទាំងស្តាយហើយខ្នាញ់ក្នុងចិត្តផងថា=
«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
កាលបើដឹងដូច្នេះហើយក្នុងការអ្វីក៏ដោយមុននឹងទទួលធ្វើកប្បីពិនិត្យពិចារណារកហេតុ
ផលជាមុនដរាបឲ្យយល់ជាក់តើនឹងបានសុខឬទុក្ខទៅថ្ងៃក្រោយ៕
១១ ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង
ទំនងតែងនឹងសេចក្តីផ្តើម
កំហុសដែលបានប្រព្រឹត្តហើយ មិនងាយនឹងបិទបាំងឲ្យជិតឡើយ ដូច្នេះហើយ
បានជាគេតែងនិយាយចំអកឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តខុសថា=
«ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារគឺជាដំរីដែលធំដល់កំណត់។កាលបើដំរីនវស្លាប់គេមិនងអាចនឹងបិទបាំង
សាកអសុភ ឬក្លិនអាសោចន៏របស់វាជិតដោយយកចង្អេរមួយ ទៅប្រើការបានឡើយ
ព្រោះចង្អេរមានទំហំតូចជាងឆ្ងាយណាស់។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារស្លាប់គឺជាកំហុសអ្វីមួយយ៉ាងធំ។យកចង្អេរបាំងគឺប្រើមធ្យោបាយណាមួយ
ដែលរាក់។ទៅបិទបាំងលុបលាងកំហុសចេញ ដរាបណាដែលចង្អេរបាំងខ្មោចដំរី
ឬក្លិនសំអុយមិនជិត ដរាបនោះកលល្បិចបន្តិចបន្តួចក៏មិនអាចបាំងបាត់នូវកំហុស
ឬចំហាយអាក្រក់នៃរឿងរ៉ាង ដែលបានប្រព្រឹត្តមកហើយនោះដែរ។
ឧទាហរណ៏
កាលពីយូរឆ្នាំមកហើយមេឃុំមៀន បានឃុំឃាំងនាយស៊ុំដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយ
ទាន់ជាស្តែង។នាយស៊ុំនេះកាលពីថ្ងៃមុនមានរឿងទាស់ទែងម្តងនឹងមេឃុំនោះឯង។
ក្នុងវេលារាត្រីស្ងាត់ មេឃុំមៀនបានចូលទៅបន្ទប់រករឿងវាយនាយស៊ុំ តែពីរបីដំបង
ស្រាប់តែស្លាប់ភ្លាម។ដើម្បីបិទបាំងកំហុសដោយខ្លួន ឲ្យរួចពីទោសភ័យនោះមេឃុំ
កំណាចដោះអាវនាយស៊ុំរួចចងកខ្មោចយ៉ាងតឹងភ្ជាប់ទៅនឹងជើងតុក្នុងបន្ទប់នោះ
តើមេឃុំគេចកែបំបែរបំបិទឯណានឹងជិត បើគរដឹងថាខ្លួនឯងជាអ្នកកាន់កូនសោបន្ទប់
បើពេទ្យពិនិត្យ ឃើញសាច់ស៊ុំជាំដោយដំបងហើយគ្មានទំនងនឹងជឿថាស៊ុំចងកខ្លួនឯង។
រឿងប៉ុនដំរីសារ យកឯការតូចប៉ុនចង្អេរទៅបាំងកុំឲ្យស្អុយ។កាលបើឃាតកម្មយ៉ាងស្តែង
ដូច្នេះហើយ មេឃុំមៀនភ័យខ្លាំងខ្លាចជាប់គុគ ក៏យក ចេកមួយស្ទងនឹងខ្នុរពីរ ទៅជូនចៅក្រម
ឲ្យគេជួយ។នរណានឹងជួយរួចបើទោសឯងប៉ុនដំរីសារហើយ យកចង្អេរទៅបាំងនោះ
គប្បីណាស់ជួលមេធាវីកត្តីទៅគ្រាន់សង្ឃឹមថានឹងបានរួចខ្លួនខ្លះ។
សំគាល់=ក)
ដំរីសារស្លាប់នេះ សំដៅយកកំហុសណាមួយយ៉ាងធំដូចសម្លាប់គេ ប្លន់គេ ចាប់ស្រីមិនទាន់
គ្រប់ការ សារុបទៅគឺបទល្មើស ទាំងឡាយដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកដៃដល់ជាប់គុគជាទម្ងន់
បានក្នុងច្បាប់តុលាការ។កំហុសនេះមិនងាយនឹងលុបលាងបានដោយងាយទេ ដូច្នេះ
កាលបើដឹងថាអំពើអាក្រក់ទាំងឡាយពិបាកនឹងបិទបាំងហើយ វាតែងតែហុចទុក្ខទោសមក
ដល់ខ្លួនវិញ ត្រូវតែជៀសឲ្យផុតកុំប្រព្រឹត្តឲ្យសោះទើបប្រសើរជាង។កាលបើជាថ្លស់ធ្លោយ
ធ្លាក់ខ្លួនក្រឹបក្នុងកំហុសធំនេះហើយ គប្បីរិះរកកលឧបាយយ៉ាងចំណានដើម្បីឲ្យមានកម្លាំង
ទប់ទល់កុំឲ្យជាប់គុគបាន ពោលគឺធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យគេចំអកបានថា«ដំរីសារស្លាប់»«
ទៅយកឯចង្អេរបាំង។
សំគាល់ខ)
ម៉្យាងទៀតពាក្យចាស់នេះ សំរាប់និយាយចំអកឡកឲ្យជនណាដែលមានញាតិ
ផៅ ប្រព្រឹត្តខុសជ្រងោហើយ ខំនិយាយដោះស្រាយនាយអាយ ដើម្បីលាក់លៀបលុប
លាងកំហុសនោះដូចយ៉ាងឪម្តាយខ្លះ ខំបិទបាំងកំហុសរបស់កូនស្រីដែលមិនមានកិរិយា
នឹងនួនសមរម្យជាស្រីគ្រប់លក្ខណា តើបិទបាំងដោយសំដីឯណានឹងជិតបើកំហុសនោះ
វាធំហើយ ចោលក្លិនអាសោចន៏បីដូចជាដំរីសារស្លាប់ទៅហើយនោះ៕
១១ គេខុសកុំអាលអរ គេសាទរកុំអាលអួត "
វគ្គទី១ ៖ គេខុសកុំអាលអរ
កាលណាបើឃើញគេប្រព្រឹត្តអ្វីខុស កុំអាលអរព្រោះក្រែងថ្ងៃណាមួយកុំហុស
នឹងធ្លាក់មកលើខ្លួនវិញ។ កាលបើឃើញគេខុសគប្បីយកកុំហុសនោះមក ពិ
ចារណាត្រិះរិះរកហេតុផលឲ្យឃើញ ដើម្បីជាគតិនាំយើងឲ្យជៀសវាងនូវកំហុស
នោះ ឬបើពុំនោះសោត គប្បីដាស់តឿនពន្យល់អ្នកប្រព្រឹត្តខុសឲ្យកែប្រែគំនិតមារ
យាទចេញដម្បីសេចក្តីចំរើនដល់មនុស្សជាតិ។
វគ្គទី២៖គេសាទរកុំអាលអួត
កាលបើឃើញគេសាទរ គឺត្រេកអររួសរាយរាក់ទាក់មករកយើងនោះ កុំអាលអួត
សរសើរគេភ្លាម ព្រោះមានមនុស្សខ្លះ សំដីល្អរាក់ទាក់មែន តែចិត្តគ្មានស្មោះសល្អ
ស្អាតទេ ជូនកាលគេប្រើវាចាកិរិយារាក់ទាក់ ដើម្បីជាធ្នាក់ទាក់យកផលប្រយោជន៏
របស់គេក្នុងការផ្សេងៗ ។
ដែលនឹងអួតសរសើរថាល្អបាន ល្អឹកណាតែពិនិត្តសង្កេត ក្នុងពេលដ៏យូរ។ កាលបើ
សង្កេតឃើញច្រើនដងច្រើនគ្រា ថាគេត្រេកអរសាទរដោយ ស្មោះចំពោះនោះគប្បី
អួតសរសើរថា ល្អចុះ ៕
១"អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក"
សេចក្កីផ្តើម
វដ្តទុក្ខ គឺទុក្ខទោសទាំងឡាយដែលវិលវល់ចុះឡើងប៉ះពាល់រាល់រូបឥតស្រាកស្រាន្ត។
ដូចច្នេះបណ្តាលអ្នកប្រាជ្ញគ្រប់សាសន៏បានចងក្រងជាបញ្ហា ជាភាសិត ជាបទចរិយា សាស្រ្តផ្សេងៗ ដើម្បីជាឧសថរំលត់ទោសនឹងជាយានដឹកនាំគាំពារបុផុជ្ជនក្នុងលោកឲ្យ
ចាកជៀសផុតពីអន្លង់ទុក្ខ នឹងឧបសក្គគ្រប់ជំពូកដែលកើតឡើងឥតទៀងទាត់។ ដូចយ៉ាង
ក្នុងច្បាប់ពាក្យចាស់លោកទូន្មានថា=
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
អត្ថានុរូប នឹងអត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន» «អូសទូក
នេះគឺទាញទូកពីទីគោកទៅដាក់ទឹក
«កុំឲ្យលំអាន»
គឺកុំឲ្យមានស្នាមនៅលើដីឬមានស្នាមនៅ
បាតទូកធ្លុធ្លាយព្រោះជាការនាំឲ្យសឹក
ដាច់បាតទូកឬអន្តរាធ្លុះធ្លាយទូកក៏មាន។
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថា=កាលបើអូសទូក
គឺប្រកបការអ្វីមួយយ៉ាងពិបាកដោយមានឧបសក្គ
ជាច្រើននៅរាំងរានេះត្រូវប្រយត្ន័
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន»
គឺធ្វើការនោះទៅកុំឲ្យមានស្នាមពោល
គឺកុំឲ្យមានសៅហ្មងមានរឿងរ៉ាវអ្វីផ្សេងៗដែលអាច
ឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួននៅវេលា
ប្រតិបត្តិការនោះ។
«ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
គឺធ្វើម្តេចឲ្យបានត្រីហើយទឹកនៅថ្លាដូចដើម
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថាបើយើងប្រាថ្នានឹង«ចាប់ត្រី»គេនឹងធ្វើអ្វីឲ្យបានលាភមានផលដល់យើងនោះ
បើបានលាភត្រូវប្រយត្ន័កុំឲ្យមាន«ល្អក់ទឹក»គឺកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួនកុំឲ្យមានទុក្ខទោស
ដល់ខ្លួនក្នុងគ្រាក្រោយឡើយ។
ឧទាហរណ៏=
ការដែលឃោសនាខាងបោះឆ្នោតរើសតំណាងរាស្រ្តជាការមួយធ្វើដោយពិបាកព្រោះមានឧបសក្គ
ជាច្រើនមករាំរា។នោះក្នុងការដែលយើងថាពិបាកនេះបេក្ខជនដែលនិយាយឃោសនាឲ្យរាស្រ្តបោះ
ឆ្នោតជ្រើសខ្លួនជាតំណាងត្រូវខំឆ្លងឲ្យផុតពីការលំបាកដោយឥតមានសេចក្កីសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួន
គឺប្រយត្ន័ខំទាញខ្លួនឲ្យចាកផុតនូវគំររឧបសក្គផ្សេងៗ។ដោយគ្នារឿងរ៉ាវអ្វីនឹងឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួន
ក្នុងវេលាប្រតិបត្តិការនោះ។
បេក្ខជនដែលដែលខំធ្វើឃោសនាយ៉ាងនេះគឺដើម្បីនឹងឲ្យបានសំរេចបំណងមួយឲ្យបានជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តប៉ុន្តែបេក្ខជននេះមិនត្រូវភ្លេចថា«បើចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»គឺបើនឹងជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តគឺជាប់ដោយត្រឹមត្រូវដោយប្រព្រឹត្តិល្អស្អាតកុំឲ្យមានរឿងរ៉ាងផ្សេងៗដែលត្រឡប់
ជានាំខ្លួន«ឲ្យល្អក់»គឺឲ្យទទួលកុំហុសអ្វីមួយមកវិញបាន។
ម៉្យាងទៀតឋអ្នកជំនួញនូវអ្នករាជការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ក៏ត្រូវខំបំពេញកិច្ចការរបស់ខ្លួនរឿងៗខ្លួន
ដោយជៀសវាងកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដឹតដល់ខ្លួនបាន។ដែលនឹងបានផលទៀតក៏កុំឲ្យល្អក់
គឺបានដោយសុខមិននាំឲ្យរំខានចិត្ត។
សេចក្កីបញ្ចប់=កិច្ចការសព្វសារពើដែលយើងបំរុងនឹងធ្វើឬដែលបានចាប់ធ្វើទៅហើយក៏ដោយ
តោងខំអូសខំទាញខំប្រយុទ្ធឲ្យដល់ត្រើយដោយប្រុងប្រយត្ន័ជាដរាបកុំឲ្យការនោះហុចទុក្ខ
ទោសមកដល់ខ្លួនវិញ៕
២"ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ ស្លឹកត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា"
សេចក្កីផ្តើម
ភាសិតទាំងឡាយដែលនឹងចងក្រងឡើងបានទុកជាកេរ៌្តតំណតកប្បកល្ប
ក៏មកពីអ្នកប្រាជ្ញរកឃើញសេចក្កីពិតដោយលោកស្គាល់ការសាកពិសោធន៏
យ៉ាងល្អិតល្អន់ក្នុងរបៀបរស់នៅនៃសង្គមដោយមានការសង្គេតមើលលក្ខណះ
នៃវត្ថុក្នុងធម្មជាតិហើយយកទៅប្រៀបធៀបនឹងលក្ខណះ«ករិយានៃមនុស្ស
ក្នុងលោកដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កេរ៏្តកាលលោកចែងមកថា«
«ឈើច្រើនចាញ់ស្លឹក ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត វគ្គទី១«ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ស្លឹក»
ឈើណាដែលមាន«ផ្លែច្រើន»នោះស្លឹកវាតែងវិនាស។
ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលណាគេឃើញឈើនេះមានផ្លែច្រើនហើយគេនាំគ្នាចង់បាន
ផ្លែនោះដោយគ្រវែងនឹងដំថ្មឬដំបងថ្ពក់មួលយកទាំងស្លឹកឬអង្រួនមែកឬកាប់
យកទាំងមែកដើម្បីនឹងប្រឡោះយកផ្លែឲ្យបានស្រួលជាហេតុបណ្តាលឲ្យស្លឹក
ឈើដែលជាទីជំរកនៃផ្លែនេះរុះរោយវិនាសព្រោះតែផ្លែច្រើន។
ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា
ទឹកណាដែលមាន«ត្រីច្រើន»
ទឹកនោះនឹងល្អក់ខ្វល់ ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលបើគេឃើញមានត្រីច្រើនហើយគេ
ក៏ចង់បានត្រីនោះដោយនាំគ្នាទៅចាប់
ទៅដួសទៅបង់ទៅត្រង់ដាក់ទ្រូដាក់លប
ជញ្ជត់ឬវាយទឹកដេញត្រីបញ្ជូលស៊ងជាហេតុ
បណ្តាលឲ្យទឹកនេះដែលជាជំ
រកនៃត្រីទៅចាល្អក់ខ្វល់អស់ព្រោះតែត្រីច្រើន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
បញ្ហាទាំងពីវគ្គនេះបានសេចក្កីថា=ជនដែលមានទ្រព្យធនច្រើនតែងជួបប្រទះនឹងការអន្តរាយច្រើនប្រការ
ព្រោះទ្រព្យធននេះតែងទាញទឹកចិត្តជនពាលឬចោរកំណាចឲ្យចង់បានឥតបីស្រាកវិស៏យដូចគេប្រាថ្នា
ផ្លែឈើឬនេសាទជនប្រាថ្នាត្រីដែរ។ជនដែលរងគ្រោះសៅហ្មងអន្តរាយដោយសារតែទ្រព្យរបស់ខ្លួនយ៉ាង
នេះមានការប្រៀបធៀបទៅនឹងស្លឹកឈើដែលដែលវិនាសរុះរោយដោយសារផ្លៃច្រើនឬក៏ដូចជាទឹកដែល
ល្អក់ដោយសារតែមានត្រីច្រើននោះឋង។
សំគាល់(សំរាប់ជាសេចក្កីបញ្ចប់)
ដោយហេតុដែលទ្រព្យសម្បត្តិជាចំណីនៃពួកពាលហើយដែលងាចបង្កើត«ការល្អក់»គឺសេចក្កីសៅហ្មង
ឬវិនាសអន្តរាយដល់ម្ចាស់ទ្រព្យបាននោះត្រូវប្រុងស្មារតីជាដរាក្នុងការរក្សាទ្រព្យរបស់ខ្លួន។ភាសិតនេះ
មិនមែនធ្វើឲ្យយើងគេទាំងឡាយខូចទឹកចិត្តមិនចង់មានមិនចង់បាននោះទេ។សេចក្កីបរឹងប្រែងក្នុងការ
រកទ្រព្យត្រូវតែព្យាយាមធ្វើជាដរាបព្រោះទ្រព្យធនបង្កើតសេចក្កីថ្លៃថ្នូរណាស់តែកាលបើមានទ្រព្យនេះ
ហើយត្រូវប្រុងប្រយត្ន័ដើរឧបាយយ៉ាងណាកុំឲ្យ«ចាញ់ឬល្អក់»ទៅបានដោយសារតែទ្រព្យសម្បត្តិនេះឋង៕
៣ «សប្បុរសពេកចាញ់ធន នាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
វដ្តទុក្ខ គឺទុក្ខទោសទាំងឡាយដែលវិលវល់ចុះឡើងប៉ះពាល់រាល់រូបឥតស្រាកស្រាន្ត។
ដូចច្នេះបណ្តាលអ្នកប្រាជ្ញគ្រប់សាសន៏បានចងក្រងជាបញ្ហា ជាភាសិត ជាបទចរិយា សាស្រ្តផ្សេងៗ ដើម្បីជាឧសថរំលត់ទោសនឹងជាយានដឹកនាំគាំពារបុផុជ្ជនក្នុងលោកឲ្យ
ចាកជៀសផុតពីអន្លង់ទុក្ខ នឹងឧបសក្គគ្រប់ជំពូកដែលកើតឡើងឥតទៀងទាត់។ ដូចយ៉ាង
ក្នុងច្បាប់ពាក្យចាស់លោកទូន្មានថា=
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
អត្ថានុរូប នឹងអត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន» «អូសទូក
នេះគឺទាញទូកពីទីគោកទៅដាក់ទឹក
«កុំឲ្យលំអាន»
គឺកុំឲ្យមានស្នាមនៅលើដីឬមានស្នាមនៅ
បាតទូកធ្លុធ្លាយព្រោះជាការនាំឲ្យសឹក
ដាច់បាតទូកឬអន្តរាធ្លុះធ្លាយទូកក៏មាន។
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថា=កាលបើអូសទូក
គឺប្រកបការអ្វីមួយយ៉ាងពិបាកដោយមានឧបសក្គ
ជាច្រើននៅរាំងរានេះត្រូវប្រយត្ន័
«អូសទូកកុំឲ្យលំអាន»
គឺធ្វើការនោះទៅកុំឲ្យមានស្នាមពោល
គឺកុំឲ្យមានសៅហ្មងមានរឿងរ៉ាវអ្វីផ្សេងៗដែលអាច
ឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួននៅវេលា
ប្រតិបត្តិការនោះ។
«ចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»
គឺធ្វើម្តេចឲ្យបានត្រីហើយទឹកនៅថ្លាដូចដើម
អ្នកប្រាជ្ញចង់ទូន្មានថាបើយើងប្រាថ្នានឹង«ចាប់ត្រី»គេនឹងធ្វើអ្វីឲ្យបានលាភមានផលដល់យើងនោះ
បើបានលាភត្រូវប្រយត្ន័កុំឲ្យមាន«ល្អក់ទឹក»គឺកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួនកុំឲ្យមានទុក្ខទោស
ដល់ខ្លួនក្នុងគ្រាក្រោយឡើយ។
ឧទាហរណ៏=
ការដែលឃោសនាខាងបោះឆ្នោតរើសតំណាងរាស្រ្តជាការមួយធ្វើដោយពិបាកព្រោះមានឧបសក្គ
ជាច្រើនមករាំរា។នោះក្នុងការដែលយើងថាពិបាកនេះបេក្ខជនដែលនិយាយឃោសនាឲ្យរាស្រ្តបោះ
ឆ្នោតជ្រើសខ្លួនជាតំណាងត្រូវខំឆ្លងឲ្យផុតពីការលំបាកដោយឥតមានសេចក្កីសៅហ្មងដិតដល់ខ្លួន
គឺប្រយត្ន័ខំទាញខ្លួនឲ្យចាកផុតនូវគំររឧបសក្គផ្សេងៗ។ដោយគ្នារឿងរ៉ាវអ្វីនឹងឲ្យទុក្ខទោសដល់ខ្លួន
ក្នុងវេលាប្រតិបត្តិការនោះ។
បេក្ខជនដែលដែលខំធ្វើឃោសនាយ៉ាងនេះគឺដើម្បីនឹងឲ្យបានសំរេចបំណងមួយឲ្យបានជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តប៉ុន្តែបេក្ខជននេះមិនត្រូវភ្លេចថា«បើចាប់ត្រីបានកុំឲ្យល្អក់ទឹក»គឺបើនឹងជាប់ឈ្មោះ
ជាតំណាងរាស្រ្តគឺជាប់ដោយត្រឹមត្រូវដោយប្រព្រឹត្តិល្អស្អាតកុំឲ្យមានរឿងរ៉ាងផ្សេងៗដែលត្រឡប់
ជានាំខ្លួន«ឲ្យល្អក់»គឺឲ្យទទួលកុំហុសអ្វីមួយមកវិញបាន។
ម៉្យាងទៀតឋអ្នកជំនួញនូវអ្នករាជការគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ក៏ត្រូវខំបំពេញកិច្ចការរបស់ខ្លួនរឿងៗខ្លួន
ដោយជៀសវាងកុំឲ្យមានការសៅហ្មងដឹតដល់ខ្លួនបាន។ដែលនឹងបានផលទៀតក៏កុំឲ្យល្អក់
គឺបានដោយសុខមិននាំឲ្យរំខានចិត្ត។
សេចក្កីបញ្ចប់=កិច្ចការសព្វសារពើដែលយើងបំរុងនឹងធ្វើឬដែលបានចាប់ធ្វើទៅហើយក៏ដោយ
តោងខំអូសខំទាញខំប្រយុទ្ធឲ្យដល់ត្រើយដោយប្រុងប្រយត្ន័ជាដរាបកុំឲ្យការនោះហុចទុក្ខ
ទោសមកដល់ខ្លួនវិញ៕
២"ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ ស្លឹកត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា"
សេចក្កីផ្តើម
ភាសិតទាំងឡាយដែលនឹងចងក្រងឡើងបានទុកជាកេរ៌្តតំណតកប្បកល្ប
ក៏មកពីអ្នកប្រាជ្ញរកឃើញសេចក្កីពិតដោយលោកស្គាល់ការសាកពិសោធន៏
យ៉ាងល្អិតល្អន់ក្នុងរបៀបរស់នៅនៃសង្គមដោយមានការសង្គេតមើលលក្ខណះ
នៃវត្ថុក្នុងធម្មជាតិហើយយកទៅប្រៀបធៀបនឹងលក្ខណះ«ករិយានៃមនុស្ស
ក្នុងលោកដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កេរ៏្តកាលលោកចែងមកថា«
«ឈើច្រើនចាញ់ស្លឹក ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត វគ្គទី១«ឈើផ្លែច្រើនចាញ់ស្លឹក»
ឈើណាដែលមាន«ផ្លែច្រើន»នោះស្លឹកវាតែងវិនាស។
ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលណាគេឃើញឈើនេះមានផ្លែច្រើនហើយគេនាំគ្នាចង់បាន
ផ្លែនោះដោយគ្រវែងនឹងដំថ្មឬដំបងថ្ពក់មួលយកទាំងស្លឹកឬអង្រួនមែកឬកាប់
យកទាំងមែកដើម្បីនឹងប្រឡោះយកផ្លែឲ្យបានស្រួលជាហេតុបណ្តាលឲ្យស្លឹក
ឈើដែលជាទីជំរកនៃផ្លែនេះរុះរោយវិនាសព្រោះតែផ្លែច្រើន។
ត្រីច្រើនទឹកល្អក់ពុំជា
ទឹកនោះនឹងល្អក់ខ្វល់ ពីព្រោះអ្វី?គឺកាលបើគេឃើញមានត្រីច្រើនហើយគេ
ក៏ចង់បានត្រីនោះដោយនាំគ្នាទៅចាប់
ទៅដួសទៅបង់ទៅត្រង់ដាក់ទ្រូដាក់លប
ជញ្ជត់ឬវាយទឹកដេញត្រីបញ្ជូលស៊ងជាហេតុ
បណ្តាលឲ្យទឹកនេះដែលជាជំ
រកនៃត្រីទៅចាល្អក់ខ្វល់អស់ព្រោះតែត្រីច្រើន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
បញ្ហាទាំងពីវគ្គនេះបានសេចក្កីថា=ជនដែលមានទ្រព្យធនច្រើនតែងជួបប្រទះនឹងការអន្តរាយច្រើនប្រការ
ព្រោះទ្រព្យធននេះតែងទាញទឹកចិត្តជនពាលឬចោរកំណាចឲ្យចង់បានឥតបីស្រាកវិស៏យដូចគេប្រាថ្នា
ផ្លែឈើឬនេសាទជនប្រាថ្នាត្រីដែរ។ជនដែលរងគ្រោះសៅហ្មងអន្តរាយដោយសារតែទ្រព្យរបស់ខ្លួនយ៉ាង
នេះមានការប្រៀបធៀបទៅនឹងស្លឹកឈើដែលដែលវិនាសរុះរោយដោយសារផ្លៃច្រើនឬក៏ដូចជាទឹកដែល
ល្អក់ដោយសារតែមានត្រីច្រើននោះឋង។
សំគាល់(សំរាប់ជាសេចក្កីបញ្ចប់)
ដោយហេតុដែលទ្រព្យសម្បត្តិជាចំណីនៃពួកពាលហើយដែលងាចបង្កើត«ការល្អក់»គឺសេចក្កីសៅហ្មង
ឬវិនាសអន្តរាយដល់ម្ចាស់ទ្រព្យបាននោះត្រូវប្រុងស្មារតីជាដរាក្នុងការរក្សាទ្រព្យរបស់ខ្លួន។ភាសិតនេះ
មិនមែនធ្វើឲ្យយើងគេទាំងឡាយខូចទឹកចិត្តមិនចង់មានមិនចង់បាននោះទេ។សេចក្កីបរឹងប្រែងក្នុងការ
រកទ្រព្យត្រូវតែព្យាយាមធ្វើជាដរាបព្រោះទ្រព្យធនបង្កើតសេចក្កីថ្លៃថ្នូរណាស់តែកាលបើមានទ្រព្យនេះ
ហើយត្រូវប្រុងប្រយត្ន័ដើរឧបាយយ៉ាងណាកុំឲ្យ«ចាញ់ឬល្អក់»ទៅបានដោយសារតែទ្រព្យសម្បត្តិនេះឋង៕
៣ «សប្បុរសពេកចាញ់ធន នាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
បុរាណាចារ្យដែលមានបញ្ញាដ៏មុតថ្លា បានពិនិត្យគិតពិចារណាយល់ថា ក្នុងលោកសន្និវាសនេះ
មនុស្សយើងតែងជួបប្រទះពើបពះនូវអំពើអកុសល ទើបក្នុងច្បាប់កេរ្ត៏កាលលោកចែងថា=
«សប្បុរសពេកចាញ់ធននាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
ដើម្បីជាប្រស្នាដាស់សតិបញ្ញាមហាជនឲ្យជៀសវាងឲ្យផុតនូវកងទុក្ខទាំងឡាយ
វគ្គទី១
សប្បុរសពេកចាញ់ធន
ជនសប្បុរស គឺមនុស្សណាដែលមានចិត្តល្អមេត្តាករុណាដល់អ្នកដ៏ទៃ
ដោយចំណាយកំឡាំងកាយចិត្តនូវទ្រព្យធនដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ដោះ
ទុក្ខគេឲ្យចាកផុតពីសេចក្តីក្រីក្រលំបាក៕
សប្បុរសធម៌ជាធម៌ដ៏ប្រសើរដែលលោកតែងទូន្មានប្រជានិករទាំងឡាយ
ឲ្យទទួលយកទុកក្នុងខ្លួនជានិច្ចតែប្រយ័ត្នកុំ«សប្បុរសពេក»គឺកុំប្រព្រឹត្តអំពើ
ល្អនេះហួសប្រមាណកុំធ្វើល្អឥតពិចារណា។ការធ្វើទានដល់អ្នកក្រីក្រការចំណាយ
ទ្រព្យដើម្បីជួយទ្រទ្រង់ជនណាឲ្យរឹងជំហរក្នុងការអ្វីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានព្រំដែន
កុំធ្វើឲ្យជ្រុលពេកកុំធ្វើឲ្យហួសកម្លាំងទ្រព្យរបស់ខ្លួនព្រោះការសប្បុរសហួសប្រមាណ
នេះរមែងតែងធ្វើឲ្យ«ចាញ់ធន»គឺឲ្យវិនាសលោះទ្រព្យសម្បត្តិមិនខានដោយការចំណាយ
ក្នុងផ្លូវសប្បុរសវាច្រើនជាងចំណូលធម្មតា។
សេដ្ឋីដែលមានទ្រព្យរាប់រយលានប្រាក់ក៏គង់នឹងរលាយឃ្លាំងទ្រព្យទៅបានកាលបើចេះតែ
សប្បុរសហួសកំរិតឥតមានពិចារណា៕
មនុស្សយើងតែងជួបប្រទះពើបពះនូវអំពើអកុសល ទើបក្នុងច្បាប់កេរ្ត៏កាលលោកចែងថា=
«សប្បុរសពេកចាញ់ធននាទុរជនចាញ់ឥន្រ្តីយ»
ដើម្បីជាប្រស្នាដាស់សតិបញ្ញាមហាជនឲ្យជៀសវាងឲ្យផុតនូវកងទុក្ខទាំងឡាយ
វគ្គទី១
សប្បុរសពេកចាញ់ធន
ជនសប្បុរស គឺមនុស្សណាដែលមានចិត្តល្អមេត្តាករុណាដល់អ្នកដ៏ទៃ
ដោយចំណាយកំឡាំងកាយចិត្តនូវទ្រព្យធនដើម្បីជួយស្រោចស្រង់ដោះ
ទុក្ខគេឲ្យចាកផុតពីសេចក្តីក្រីក្រលំបាក៕
សប្បុរសធម៌ជាធម៌ដ៏ប្រសើរដែលលោកតែងទូន្មានប្រជានិករទាំងឡាយ
ឲ្យទទួលយកទុកក្នុងខ្លួនជានិច្ចតែប្រយ័ត្នកុំ«សប្បុរសពេក»គឺកុំប្រព្រឹត្តអំពើ
ល្អនេះហួសប្រមាណកុំធ្វើល្អឥតពិចារណា។ការធ្វើទានដល់អ្នកក្រីក្រការចំណាយ
ទ្រព្យដើម្បីជួយទ្រទ្រង់ជនណាឲ្យរឹងជំហរក្នុងការអ្វីមួយត្រូវធ្វើឲ្យមានព្រំដែន
កុំធ្វើឲ្យជ្រុលពេកកុំធ្វើឲ្យហួសកម្លាំងទ្រព្យរបស់ខ្លួនព្រោះការសប្បុរសហួសប្រមាណ
នេះរមែងតែងធ្វើឲ្យ«ចាញ់ធន»គឺឲ្យវិនាសលោះទ្រព្យសម្បត្តិមិនខានដោយការចំណាយ
ក្នុងផ្លូវសប្បុរសវាច្រើនជាងចំណូលធម្មតា។
សេដ្ឋីដែលមានទ្រព្យរាប់រយលានប្រាក់ក៏គង់នឹងរលាយឃ្លាំងទ្រព្យទៅបានកាលបើចេះតែ
សប្បុរសហួសកំរិតឥតមានពិចារណា៕
វគ្គទី២
នាទុរជនចាញ់ឥន្ត្រី
«ទុរជន»គឺជនដែលមានចិត្តអាក្រក់។ជនទុច្ចរិតគ្រប់ថានះ«ចោរខ្មាំងទាំងឡាយ
ជនដែលមានចិត្តសាហាវក្នុងការលបលួចធ្វើឃាតកម្មឬវិនាសកម្មផ្សេងៗ
លោកចាត់ថាជាពួកទុរជនទាំងអស់។
តាមសេចក្កីក្នុងភាសិតនេះគេរាប់ជាពួកទុរជនដែរជនណាដែលកំណាញ់កាញ
សម្បត្តិទុកមានចិត្តអាក្រក់ឥតមេត្តាករុណាដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តផ្ទុយគ្នាពី
ពួកសប្បុរសជន។
«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
គឺអាប់ឧនវិនាសអន្តរាដល់រូបរាងកាយរបស់ឋង។ជនចិត្តអាក្រក់ជាទីគំនុំ
ជាទីសំអប់នៃអ្នកដ៏ទៃវាតែងរមែងសៅហ្មងឬវិនាសដល់ខ្លួនវា។គេតែង
លបលួចកាប់សម្លាប់ជនទាំងនេះឥតប្រណី។
ជនដែលល្បីថាចេះធ្មប់អាបពួកចោរព្រៃទាំងឡាយនោះនឹងត្រូវគេចាប់ធ្វើ
បាបវាយដំច្រំធាក់ឬប្រហារជីវិតចោលក៏មាន។ពួកជនទុច្ចរិតនឹងត្រូវរាជការ
ដាក់ទោសផ្តន្ទាវាឲ្យរាងចាល។ជនកំណាញ់ពិតមែនតែមិនធ្វើទុក្ខទោសដល់គេ
តែដោយហេតុចិត្តខ្មៅក្រៅតម្រានោះគេតែងតែស្អប់ប្រមាថមើលងាយដោយ
អាការផ្សេងៗសេចក្តីអាប់ឧនដល់ខ្លួនក៏កើតមានឡើងដែរ។ផលអាក្រក់គ្រប់បែប
ដែលធ្លាក់ដល់ទៅលើពួកទុរជននេះហើយហៅថា«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
ឋពួកទរជនមានឧបមេយ្យដូចសត្វសង្កើចឬសត្វមូសដែលខាំចុចគេឲ្យគេឈឺចាប់
តែមិនរួចពីគេទះសម្លាប់ឡើយ។ពួកមនុស្សទោសក្នុងពន្ធនាគារដែលនឿយកាយ
បាយមិនឆ្អាញ់គ្រប់ពេលវេលានេះជាពួកទុរជនដែលកំពុងទទួលកម្មអាក្រក់លើ
អាត្មាវិញពោលគឺ«ឥន្ត្រីយ»របស់គេកំពុង«ចាញ់»។
សេចក្កីបញ្ចប់=ការធ្វើទានត្រូវលៃឲ្យសមរម្យនឹងធនធានកុំភ្លេចឲ្យសោះ
ពាក្យចាស់លោកថា»
ចិត្តល្អក្រខ្លួន«ចិត្តល្អឥតបើគិតកុំមានចិត្តអាក្រក់»នេះហើយដែលអ្នកប្រាជ្ញចងទូន្មាន៕
៤ ធម្មតាអ្នកជាជាតិ ការកេរ្ត៏អាទិឲ្យគិតគូរ"
នាទុរជនចាញ់ឥន្ត្រី
«ទុរជន»គឺជនដែលមានចិត្តអាក្រក់។ជនទុច្ចរិតគ្រប់ថានះ«ចោរខ្មាំងទាំងឡាយ
ជនដែលមានចិត្តសាហាវក្នុងការលបលួចធ្វើឃាតកម្មឬវិនាសកម្មផ្សេងៗ
លោកចាត់ថាជាពួកទុរជនទាំងអស់។
តាមសេចក្កីក្នុងភាសិតនេះគេរាប់ជាពួកទុរជនដែរជនណាដែលកំណាញ់កាញ
សម្បត្តិទុកមានចិត្តអាក្រក់ឥតមេត្តាករុណាដល់អ្នកកំសត់ទុគ៌តផ្ទុយគ្នាពី
ពួកសប្បុរសជន។
«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
គឺអាប់ឧនវិនាសអន្តរាដល់រូបរាងកាយរបស់ឋង។ជនចិត្តអាក្រក់ជាទីគំនុំ
ជាទីសំអប់នៃអ្នកដ៏ទៃវាតែងរមែងសៅហ្មងឬវិនាសដល់ខ្លួនវា។គេតែង
លបលួចកាប់សម្លាប់ជនទាំងនេះឥតប្រណី។
ជនដែលល្បីថាចេះធ្មប់អាបពួកចោរព្រៃទាំងឡាយនោះនឹងត្រូវគេចាប់ធ្វើ
បាបវាយដំច្រំធាក់ឬប្រហារជីវិតចោលក៏មាន។ពួកជនទុច្ចរិតនឹងត្រូវរាជការ
ដាក់ទោសផ្តន្ទាវាឲ្យរាងចាល។ជនកំណាញ់ពិតមែនតែមិនធ្វើទុក្ខទោសដល់គេ
តែដោយហេតុចិត្តខ្មៅក្រៅតម្រានោះគេតែងតែស្អប់ប្រមាថមើលងាយដោយ
អាការផ្សេងៗសេចក្តីអាប់ឧនដល់ខ្លួនក៏កើតមានឡើងដែរ។ផលអាក្រក់គ្រប់បែប
ដែលធ្លាក់ដល់ទៅលើពួកទុរជននេះហើយហៅថា«ចាញ់ឥន្ត្រីយ»
ឋពួកទរជនមានឧបមេយ្យដូចសត្វសង្កើចឬសត្វមូសដែលខាំចុចគេឲ្យគេឈឺចាប់
តែមិនរួចពីគេទះសម្លាប់ឡើយ។ពួកមនុស្សទោសក្នុងពន្ធនាគារដែលនឿយកាយ
បាយមិនឆ្អាញ់គ្រប់ពេលវេលានេះជាពួកទុរជនដែលកំពុងទទួលកម្មអាក្រក់លើ
អាត្មាវិញពោលគឺ«ឥន្ត្រីយ»របស់គេកំពុង«ចាញ់»។
សេចក្កីបញ្ចប់=ការធ្វើទានត្រូវលៃឲ្យសមរម្យនឹងធនធានកុំភ្លេចឲ្យសោះ
ពាក្យចាស់លោកថា»
ចិត្តល្អក្រខ្លួន«ចិត្តល្អឥតបើគិតកុំមានចិត្តអាក្រក់»នេះហើយដែលអ្នកប្រាជ្ញចងទូន្មាន៕
៤ ធម្មតាអ្នកជាជាតិ ការកេរ្ត៏អាទិឲ្យគិតគូរ"
ធម្មតាកើតមកជា«អ្នកជា»
គឺជាអ្នកល្អត្រឹមត្រូវមានពាហនះអ្នកដែលមិននៅខ្ញុំកញ្ជះគឹត្រូវឲ្យចេះ«គិតគូរការកេរ្ត៏អាទិ»
គឺការពារពីដើមឲ្យបានល្អគង់វង់តរៀងទៅ។
ឋកេរ្ត៏នេះរស់ដោយយក=
១»កេរ្ត៏មត៌ក=ពោលគឺទ្រព្យសម្បត្តិដែលទទួលពីម៉ែឪដូនតាមក
២»កត្តិនាម=ល្អដែលធ្លាប់មានពីបុព្វបុរសរបស់យើងមកហើយពោលគឺ
«កេរ្ត៏ឈ្មោះជាអ្នកជានោះឋង៕
៥ "ផ្លូវវៀចកុំបោះបង់ ផ្លូវណាត្រង់កុំដើរហោង"
សេចក្កីនេះសំរាប់រំឮកដល់អ្នកជំនួញជួញព្រៃគ្រប់ឋានះនឹងអ្នកធ្វើនយោបាយផ្សេងៗ។
១»ក្នុងការធ្វើជំនួញ កាលបើកាន់សច្ចះពេកក៏គ្មានចំណេញដែរត្រូវឲ្យវៀចខ្លះ ឋវៀចនេះ
មិនមេនបំបាត់ប្រវញ្ជ័ថ្លឹងខ្វះភ្នែកជញ្ជីង ឬជៀសវាងបំបាត់ពន្ធគយឲ្យតែខាងចំណេញស្មើរដើម
ក៏មិនត្រូវប្រាប់គេត្រង់បើទុកជាចំណេញក្នុងមួយឆ្នាំរាប់ហ្មឺនប្រាក់ ក៏កុំនិយាយប្រាប់ពាណិជឋទៀត
ឲ្យត្រង់អស់ពីពោះ ព្រោះកាលបើគេឃើញចំណេញ ច្រើនក្នុងមុខជំនួញណាមួយគេប្រាថ្នារកជំនួញ
នោះដែរនាំឲ្យលាភរបស់យើងថយទៅវិញឬជំពប់អស់រលីងទៅវិញក៏មាន។
២» ក្នុងការធ្វើនយោបាយ តែដើរតាមផ្លូវត្រង់ គេនឹងស្គាល់« ពោះវៀន»យើងគឺស្កាល់ចិត្តគំនិតយើងទាំងអស់។
កុំភ្លេចឡើយពាក្យចាស់លោកថា» ស្លូតស្លាប់វៀចវេរ មានភ័ព្វអាយុយឺនយូរ »
៦"លោកថាល្វាផង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែ សឹងតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃនៅក្នុង នោះហោងលោកថា»
សេចក្តីអធិប្បាយជាគំរូ
ដោយសង្កេតឃើញថា នៅនាលោកនេះមានមនុស្សមានច្រើនសណ្ឋាន «ខ្លះវៀចខ្លះត្រង់ ខ្លះខ្លៅសាមាន្យ« ទើបបុរាណបណ្ឌិតព្រឹទ្ធាចារ្យចងជាបញ្ហាទុកក្នុងច្បាប់កូនចៅថា=
«លោកថាល្វាហោង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែសឹកតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃ
នៅក្នុង នោះហោងលោកថា»។
ឋផ្លែល្វាកាលណាដែលទុំឡើងមានពណ៌ក្រហមរលោងមានសម្បករលីងស្រស់រលើប
គួរឲ្យស្រើបស្រាលត្រេកត្រអាលចង់បេះប្រឡះយកមកកាន់យកមកភ្លក់អាស្រ័យណាស់
ប៉ុន្តែក្នុងផ្លែមានសុទ្ធតែសត្វមមង់វារុករវើកពាសពេញតាមចន្លោះសាច់ល្វានោះគួរឲ្យខ្ពើម
រអើមជៀសវាងរាងចាលលែងហ៊ានហែកកាន់មើលទៀត។
ឋផ្លែល្វាដែលល្អល្អះតែក្រៅនេះលោកប្រៀបធៀបទៅមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមលោម
ពណ៌សាច់សល្អសមស្អាតស្អំស្រស់បំប្រិមពុំទាស់ភ្នែកអ្នកដ៏ទៃក៏ប៉ុន្តែមនុស្សនោះឋងមានចិត្ត
ល្អក់អាក្រក់ពេកឬក៏មានឬកពាឥរិយាមិនសមរម្យជាហេតុធ្វើឲ្យអា្នកផងទាំងពួងស្អប់ខ្ពើមទៅវិញ។
ប៉ុន្តែពាក្យអ្នកប្រាជ្ញនេះមិនមែនសំដៅទៅលើតែមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមរាងរាងកាយឆើត
ឆាយដូចបានអធិប្បាយមកហើយនោះទេលោកប្រៀបប្រដូចផ្លែល្វាទៅនឹងជនណាដែលមានសំដី
វាចាផ្អែមពិរោះគួរឲ្យអ្នកផងទាំងពួងទុកចិត្តចូលជិតរើសយកជាមិត្រស្និទ្ធស្នាលរាប់អានជាស្ពាន
មេត្រីដោយស្តាប់ពាក្យសំដីថាប្រហែលជាមនុស្សនោះល្អបរិសុទ្ធត្រឹមត្រូវកាន់ផ្លូវត្រង់មែនប៉ុន្តែ
មនុស្សសំដីល្អនេះច្រើនមានចិត្តល្អក់អាក្រក់ជាប់ហេតុនេះបានចាអ្នកប្រាជ្ញបន្ថែមសេចក្តីថា=
«អ្នកមួយចែចូវរអែរអូវវៀចវេរឬស្យាបញ្ចើចបញ្ជើពាក្យពើមាយាដូចកលផ្លែល្វាល្អល្អះតែក្រៅ»
សេចក្តីដែលមានសាធកះមកហើយនេះឃើញថាត្រូវមែនហើយប៉ុន្តែយើងនឹគថាមនុស្សណា
ដែលល្អតែមាត់ក្រៅហើយចិត្តសុទ្ធតែខ្លៅអាក្រក់់វៀចវេរឬស្យាទាំងអស់នោះក៏មិនមែនដែរ
ដ្បិតមានខ្លះសំដីល្អចិត្តក៏ល្អដូចផ្លែឈើខ្លះល្អឃាងក្រៅហើយមានទាំងឧជារសផ្អែមឆ្អាញ់ពីសាផង
ប៉ុន្តែយើងប្រទះឃើញថាក្នុងលោកនេះម្រមានមនុស្សដែលមានសំដីល្អហើយមានចិត្តល្អផងនោះ
ណាស់ច្រើនតែមនុស្សសំដីផ្អែមចេះបញ្ចើចចបញ្ចើហើមានចិត្តអាក្រក់។
ធម្មតាមនុស្សអាក្រក់ច្រើនវាចាវោហាផ្អែមពីរោះមករកយើងដើម្បីឲ្យយើងទុកចិត្តអស់ពីពោះថាវាល្អ
មនុស្សជំពូកនេះកុំសូវទុកចិត្តវាកុំយកធ្វើចាគ្នាថ្ងៃក្រោយមិនយូរមិនឆប់វានឹង«ត្បកក្បាល»
យើងវិញមិនខាន។
«ក្អែកនឹងកញ្ច្រោង»ឬមាន់នឹងកញ្ច្រោង»របស់កវីបណ្ឌិតឡាយហ្វុងដែលបានលើកទុកជិត២០
សតវត្ស៏មកហើយ
ចុះកញ្ច្រោងវាធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចនឹងបាននំពីក្អែកឬមាន់ជាអាហារវា?
ចូរយើងកុំឆ្អល់ឲ្យសោះពាក្យបញ្ចើចបញ្ចើដោយប្រើសំដីផ្អែមល្ហែមត្រជាក់នេះហើយជានុយ
បបោសអង្អែលចិត្តឲ្យក្អែកគិតថាពិតជាពាក្យត្រង់ក៏ហាមាត់និយាយឡើងធ្លាក់ឋនំទៅដីបានចំ
ណីនៃកញ្ច្រោងទៅវិញ។ឋមាន់វិញក៏ស្លាប់ខ្លួនពីព្រោះតែឮកញ្ច្រោងនិយាយបញ្ជោរដោយពាក្យ
ផ្អែមពីរោះគួរទុកចិត្តពន់ពេកណាស់។
ក្នុងរឿងមួយទៀតរបស់«ម៉ូលីយារ៏»មាននិទានថា=នាម៊ីនម្នាក់ឈ្មោះលោក«ដូរង់ចង់ទៅបោកប្រាស់អ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិម្នាក់ឈ្មោះ«ហ្សូរដាំង»
លោកដូរង់ស្អប់ហ្សូរដាំងពេកប៉ុន្តែដោយលោកខ្វះប្រាក់ចាយលោកក៏ធ្វើជារាប់អានហ្សូរដាំងទៅ
លោកនិយាយប្រាប់ហ្សូរដាំងថា=គ្មានស្រឡាញ់នរណាជាងហ្សូរដាំងទេលោកកុហកថាលោកបាន
ទៅនិយាយនៅក្នុងចំណោមសរសើរពីហ្សូរដាំងជាច្រើនដងលោកថានឹងរកមនុស្សណាឲ្យវិនាស
ជាងហ្សូរដាំងក៏គ្មានឋពាក្យលោកទាំងប៉ុន្មានសុទ្ធតែបញ្ជោរបោកប្រាស់ទេប៉ន្តែពីរោះផ្អែមហាក់
បីដូចជារឿងនោះពិតមែនគូរឲ្តហ្សូរដាំង«ត្រចៀកស្រាល»ទុកចិត្តពេក។
ចូលយើងពិចារណាមើលចុះក្នុងរឿងទាំងពីរនេះសត្វកញ្ជ្រោងនឹងលោកដូរង់មានសំដីផ្អែមពី
រោះតែមាត់ក្រៅឋចិត្តសឹងតែអាក្រក់វៀចវេរចង់បំផ្លាញគេឲ្យវិនាសោះវិស័យដូចផ្លែល្វាដែលល្អ
«ភ្លឺផ្លេក»តែសម្បកហើខាងក្នុងសុទ្ធតែមមង់ដែរ។
យើងមិនត្រូវទកចិត្តមនុស្សណាដែលយើងមិនស្គាល់ឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយដ្បិតមនុស្សមានច្រើន
សណ្ឋានណាស់ខ្លះ«ចិត្តចាទេវទត្តមាត់ដូចទេវតា»ខ្លះទៀត«អាក្រក់តែមាត់ចិត្តដូចទេវតា»
ហេតុនេះហើយបានជាក្នុងច្បាប់កូនចៅដដែលនេះលោកបានបន្ថែមថា=
រីសោតខ្នុរណាំង សម្បកស្តោកស្គាំង បន្លាច្រូងនៅ ឋក្នុងសឹងក្លែប ក្រអែបផ្អែមទៅ
ទាល់ក្នុងឥតសៅ រសសឹងពីសា»
៧"លោកថាឲ្យត្រាប់ នូវសត្វកុកសាប់ អំពើប្រពៃ កុំត្រាប់កុសល ភោភាវសព្វថ្ងៃ ហើរទំអាស្រួ័យ ពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
សេចក្តីផ្តើម
ដើម្បីរស់នៅក្នុងសង្គមជនឲ្យបានសុខសាន្តរៀងរាបទៅត្រូវខំធ្វើខ្លួនឲ្យប្រាសចាកពា្យនិន្ទា
ទាំងឡាយនឹងភយន្តរាយគ្រប់ប្រការដោយព្យាយាមត្រិះរិះពិចារណាឲ្យយល់អស់អាថនួវ
ពាក្យឪវាទនឹងក្បួនតម្រាសុភាសិតដែលបណ្ឌិតចារបែងសេចក្តីដើម្បីជាគតិលោកទៅកាន់
ស្ថានសុខដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កូនចៅលោកប្រដៅថា=ឲ្យត្រាប់នូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ
កុំត្រាប់កុំសលភោភាវសព្វថ្ងៃហើរទំអាស្រ័យពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
វគ្គទី១
លោកថាឲ្យត្រាប់នូវសត្វនូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ»
កាលបើកុកសាប់ចុះទៅរកទំឬរកស៊ីនៅទីណាដូចជាទំនៅលើមេឃឈើឬចុះស៊ីនៅវាលស្រែ
ឬក្នុងថ្លុកដ៏មានភក់ក្រខ្វក់ជាដើមនោះគេឃើញស្លាបដែលស្រោបកាយរបស់វាមានព៌ណប្រផេះ
ឬសម្បុរត្រសក់ស្រដៀងគ្នានឹងព៌ណភក់ឬព៌ណស្លឹកឈើដែរ។ផ្ទុយពីនេះវិញូកាលបើកុកសាប់
ហិចហើរធើដំណើរក្នងវេហាស៏ដែជាទីស្ងាតស្រឡះល្អនោះគេឃើញស្លាបដែលលាតត្រដាង
ឡើងមានព៌ណសស្កុសដូចសំឡី។
វគ្គទី២»
មិនថានៅទីណាពលណាទាំងថ្ងៃទាំងយប់គ្រប់ដំបន់កុសលឥតប្រែប្រួលផ្លាស់ប្តូរព៌ណ
ស្លាបដូចកុកសាប់ឡើយ។ព៌ណសដរាបនេះអាចទាញភ្នែកអ្នកទាំងពួងមានព្រានបរបាញ់ជាដើម
ឲ្យត្រឡេកមើលស្គាល់ថាជាកុកភ្លាម។មិនចាំបាច់ពិមិត្យយូរផង។កាលដែលហើរដែលទំអាស្រ័យ
មិន«ប្លែកប្លែងប្រាណ»គឺមិនមានប្លែកគ្រឿងសំកាល់ក្រៅបានតែទទួលនូវផលអាក្រក់ផ្សេងៗ
មិនខានជូនកាលវិនាសអន្តរាយដល់ខ្លួនក៏បាន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
អ្នកប្រាជ្ញទូន្មានថាឲ្យធ្វើតាមសត្វកុកសាប់វិញ«អំពើដ៏ប្រពៃ។
យើងឃើញថាកុកសាប់ចេះផ្លាស់ព៌ណសម្បុរតាមទីកន្លែងតាមពេលវេលា(ព្រោះពេលយប់កុក
សាប់ក៏ត្រូវគ្របដណ្តប់កាយដោយស្លាបប្រផេះដែរ)ដើម្បីកុំឲ្យគេឆាប់ចាប់ភ្នែកទៅរកវាដើម្បី
រក្សាខ្លួនឲ្យបានសេចក្តីសុខគឺជៀសវាងផលអាក្រក់ឬការអន្តរាយដល់ខ្លួនបាន។អ្នកប្រាជ្ញចង់
ប្រដៅយើងថា=
ក»ឲ្យចេះផ្លាស់ប្តូរឬកពាកិរិយាតាមកាលះទេសះគឺចេះធ្វើឬកពាឲ្យច្រឡំនឹងគេឋងតាមទីកន្លែង
នឹងតាមពេលវេលាដែលតាំងនៅកុំធ្វើឲ្យឆ្កងកុំឲ្យឈ្លើយកុំឲ្យប្លែកធ្លោដាច់គេនោះកន្លែងណា
ពេលណាត្រូវលើកខ្លួនសឹមលើកកន្លែងណាពេលណាត្រូវដាក់ខ្លួនយើងត្រូវតែដាក់ដើម្បីរក្សា
សេចក្តីសុខ។
កាលបើមានធនធានច្រើននោះក៏មិនចេះតែ«ភោភាវសព្វថ្ងៃគឺបង្ហាញឬកពាឲ្យឃើញធ្លោជាដរាប
នោះទេជាហេតុនាំឲ្យគេជិនរកឲ្យគេស្អប់ឬពេបជា្រយនិយាយដើមពោលគឺនាំតែសៅហ្មងដល់ខ្លួន។
ខ»ឲ្យចេះរៀបចំតែងកាយតាមកាលះទេសះកុំឲ្យភោភាវសព្វថ្ងៃឬភោភាវគ្រប់កន្លែងដូចសត្វកុសល
នោះឧបមាបើនៅស្រុកស្រែចំការរបៀបរៀបចំតែងខ្លួនក៏ឲ្យល្មមឲ្យស៊ីគ្នានឹងកន្លែងដែលយើងទៅ
អាស្រ័យដើម្បីកុំឲ្យអ្នកផងបាញ់ភ្នែកមករកយើងព្រោះតែអាការភោភាវនេះ។បើនៅក្រុងឬត្រូវចូល
ក្នុងចំណោមធំដុំនោះរបៀបស្លៀកពាក់ក៏ឲ្យមានភាពសមរម្យស៊ីគ្នានឹងទីនោះឬពេលនោះដែរ។
គ»ឲ្យចេះក្លែងខ្លួនដោយចេះផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមកាលះទេសះដើម្បីជៀសវាងភយន្តរាយខ្លះ
បាន=ឧ=ឧបមាដូចយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើនត្រូវធ្វើដំណើរថ្លូវឆ្ងាយដោយកាត់ភូម៌កាត់ព្រៃផ្សែងនោះ
ត្រូវស្លៀកពាក់ខោអាវណាជំនុំជាមធ្យមកុំឲ្យមានមានមនុស្សខិលខូចថាយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើន
ហើគុំគួនធ្វើបាប។
ទាហានខ្លះកាលបើធ្វើខ្លួនឲ្យប្លែកជារបៀបអ្នកស្រែហើយក៏អាចចូលទៅបន្លំនៅក្បែរបន្ទាយសត្រូវ
បានដើម្បីស៊ីបការផ្សេងៗឬក៏ធ្វើឲ្យសត្រូវវិនាសដោយកលល្បិចរបស់ខ្លួនក៏បាន។
កាលបើផុតពីកន្លែងឬពេលដែលមានគ្រោះថ្នាក់ហើយសឹមផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមធម្មតាទៅ
វិស័យដូចកុកសាប់កាលបើផុតពីកន្លែងដែលរកស៊ីឬកន្លែងដែលមានសត្រូវតែងបៀតបៀនហើយ
នោះឥតញញើតទៀតឡើយគឺបង្ហាញស្លាបសរបស់វា។
សេចក្តីបញ្ចប់
ដើម្បីធ្វើឲ្យជីវភាពរបស់ខ្លួនទទួលនូវសេចក្កីសុខកុកសាប់ជាគំរូប្រាប់ថា=កាលបើធ្វើអ្វីឲ្យពិនិត្យ
មើលកាលះទេសះគឺធ្វើអ្វីកុំឲ្យធ្លោខុសគេជានិច្ចជាកាលដូចកុកសនោះក្នុង«សុភាសិតសង្គ្រោះ
របស់«បាឡាត់»ឧត្តមលិខិតសុងស៊ីវ»នោះក៏មានចែងមកហើយដែរគឺ=កុំត្រាប់កុកស គ្មានឧបបាយ
ឲ្យត្រាប់ប្រាជ្ញប្រាយសត្វកុកសាប់ រកស៊ីកៀនកោះដោយព្រៃស្នាប់ លាក់ខ្លួនខ្លាចស្លាប់ គ្មានប្រមាថ»
៨"មួយសោតលោកថា កន្លង់នឹងផ្កា ស្ថានឆ្ងាយទីទៃ ហេតុចិត្តចង់ក្រេប ជញ្ជាបក្លិននៃ ហើរហួសច្រៀវច្រៃ រស់រកបុប្ផា»
ជនខ្លះចិត្តចង់ដឹងនូវធម៌វិន័យ ឬតាមច្បាប់ក្បួនតម្រាវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងៗ
គឺស្វះស្វែងជាអាចិន្រ្តិយ៏ រកអ្នកដែលមានប្រាជ្ញាដំរេះវិជ្ជាមិនថានៅឆ្ងាយ
ឬជិត ដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកឧជារសនៃវិជ្ជា វិស័យដូចសត្វកន្លង់ដែល
សង្វាតព្យាយាមហើរសព្វទីស្ថានដើម្បីស្កាត់រកបុប្ផា ប្រាថ្នានឹងក្រេប
ជញ្ជាបជញ្ជក់យកជាតិក្លិន នៃផ្កាទាំងឡាយនោះឋង។
៩"ទំពក់វាទៅ ទើបព្នៅវាជ្រុះ"
ទំនងតែង
សេចក្តីផ្តើម«ទំពក់វាទៅទើបព្នៅវាជ្រុស»សេចក្តីយ៉ាងខ្លីនេះមានអត្ថរសយ៉ាងសំខាន់
ដើម្បីនឹងញាំងចរិយាជនណាដែលខ្ជិលទំរង់ក្នុងកិច្ចការសព្វសារពើកុំឲ្យតែដេកចាំតែ
ព្រេងវាសនាជូនផលឲ្យ។
អត្ថនុរូបរបស់ភាសិត
បើយើងចង់បានផ្លែព្នៅដែលនៅជាប់នឹងសណ្តង់នៅឡើយយើងត្រូវខ្វល់ខ្វាយរកទំពក់
ទៅថ្ពក់ទាញយកមកទើបវាជ្រុះដើម្បីយកមកធ្វើជាចំណីរបស់យើង។
បើនៅស្ងៀមអង្គុយចាំឲ្យផ្លែព្នៅជ្រុះមកតែម្តងនោះកុំសង្ឃឹមថានឹងបានអាស្រ័យមុខជា
«អង្គុយលេបទឹកមាត់ហើយ»
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ផ្លែព្នៅដែលយើងចង់បាននេះគឺគេចង់និយាយអំពីផលឬបំណងអ្វីមួយដែលយើងប្រាថ្នា
នឹងឲ្យបានសំរេចមកយើង។យើងមិនមែនដេកចាំឲ្យផលនេះវារត់រកយើងទេគឺត្រូវប្រឹង
ប្រែងខ្នះខ្នែងប្រើកម្លាំងកាយឬកម្លាំងចិត្តដើម្បីទៅថ្ពក់យកនោះវិស័យដូចគេខំខ្នះខ្នែងធ្វើ
ទំពក់រួចហើយខំថ្ពក់យកផ្លែព្នៅជាចំណី។
ឧទាហរណ៏១កូនសិស្សដែលប្រាថ្នាចង់បានសញ្ញាប័ត្រអ្វីមួយនោះត្រូវខំប្រឹងប្រែងរៀន
សូត្រឲ្យណាស់ព្រោះចំណេះដែលបានពីការខំនេះហើយជាទំពក់យ៉ាងមាំដើម្បីទៅថ្ពក់កាវ
យកសញ្ញាប័ត្រ។
២»មាតាបិតាទាំងឡាយបើចង់រកភរិយាឲ្យកូនប្រុសតាមច្បាប់នោះត្រូវតែគិតគូរខ្នះខ្នែងរក
គេឋងឲ្យជួយស៊ើបសួរចូលទៅដណ្តឹងដល់ម៉េឪខាងកូនស្រី។បើមិនដូច្នោះទេកូនស្រីអ្នក
មានពូជពង្សមិនងាយនឹង«ជ្រុះ»ដោយងាយទេទាល់តែមានទំពក់ទៅទើបព្នៅជ្រុះមកកុំ
សង្ឃឹមថា«គេនឹងលើកឲ្យដោយងាយនោះ។
៣»ប្រទេសកម្ពុជាដែលបានឋានះជារដ្ឋឋករាជ្យនេះក៏មិនមែនបានមកដោយគ្មានយក«
ទំពក់ទៅថ្ពក់»ដែរ។ចុះអ្វីជាទំពក់នេះ?គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីសេចក្តីប្រឹងប្រែងរបស់សម្តេចព្រះ
បិតាឋករាជ្យជាតិទេ។ព្រះអង្គទ្រង់ប្រើព្រះនយោបាយដ៏ភ្លឺថ្លាធ្វើជាទំពក់ដើម្បីទៅទាញយក
ឋករាជ្យជូនជាតិ។
សេចក្តីបញ្ចប់
បើចង់ឲ្យបានផលអ្វីមួយដូចសេចក្តីបំណងយើងកុំនៅស្អៀមឲ្យរត់មករកនោះត្រូវចាំ
ឲ្យជាក់ថា«បើចង់ស្រួចដូចបន្លាត្រូវតែឧស្សាហ៏ដុសដែកដុលទោះមានកុសលអកុសល
កុំចាំសេសផលនោះជួយជូន»
សេចក្កីអធិប្បាយយ៉ាងសង្ខែប=
ជ័រព្នៅវាស្អិតដិតជាប់សាច់ពិបាលាងណាស់ហេតុនេះគប្បីជៀសវាងកុំឲ្យជ័រព្នៅ
ប្រឡាក់បាន។
១០«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
ភាសិតនេះមានន័យថា
នៅសុខៗម្តេចក៏ទៅទទួលយកកិច្ចការណាមួយដែល
ដល់ទីបំផុតវាហុចផលអាក្រក់ឲ្យនាំឲ្យពិបាកចិត្តពិបាកគិតពិបាកកាយឥតមានផល
ចំណេញអ្វីដល់ខ្លួនសោះគឺនាំតែនឿយខ្លួនអសាឥតការ។
ដូចយ៉ាងរ៉ាប់រងធានាអ្នកជាប់ចោទពីបទណាមួយឬ
ទទួលបញ្ញើអ្នកណាមួយ
ដល់ថ្ងៃក្រោយមកទៀតទើបដឹងថាជារបស់ចោរឬក៏ទទួលក្មេងណាមួយ
យកមកចិញ្ចឹមបង្កើតហេតុឲ្យទាស់ទែងខ្វែងគំនិតប្តីប្រពន្ធឋង។
កាលដែលឃើញផលអាក្រក់ផុសឡើងវេលា
ណាទើបលាន់មាត់ទាំងស្តាយហើយខ្នាញ់ក្នុងចិត្តផងថា=
«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
កាលបើដឹងដូច្នេះហើយក្នុងការអ្វីក៏ដោយមុននឹងទទួលធ្វើកប្បីពិនិត្យពិចារណារកហេតុ
ផលជាមុនដរាបឲ្យយល់ជាក់តើនឹងបានសុខឬទុក្ខទៅថ្ងៃក្រោយ៕
១១ ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង
ទំនងតែងនឹងសេចក្តីផ្តើម
កំហុសដែលបានប្រព្រឹត្តហើយ មិនងាយនឹងបិទបាំងឲ្យជិតឡើយ ដូច្នេះហើយ
បានជាគេតែងនិយាយចំអកឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តខុសថា=
«ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារគឺជាដំរីដែលធំដល់កំណត់។កាលបើដំរីនវស្លាប់គេមិនងអាចនឹងបិទបាំង
សាកអសុភ ឬក្លិនអាសោចន៏របស់វាជិតដោយយកចង្អេរមួយ ទៅប្រើការបានឡើយ
ព្រោះចង្អេរមានទំហំតូចជាងឆ្ងាយណាស់។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារស្លាប់គឺជាកំហុសអ្វីមួយយ៉ាងធំ។យកចង្អេរបាំងគឺប្រើមធ្យោបាយណាមួយ
ដែលរាក់។ទៅបិទបាំងលុបលាងកំហុសចេញ ដរាបណាដែលចង្អេរបាំងខ្មោចដំរី
ឬក្លិនសំអុយមិនជិត ដរាបនោះកលល្បិចបន្តិចបន្តួចក៏មិនអាចបាំងបាត់នូវកំហុស
ឬចំហាយអាក្រក់នៃរឿងរ៉ាង ដែលបានប្រព្រឹត្តមកហើយនោះដែរ។
ឧទាហរណ៏
កាលពីយូរឆ្នាំមកហើយមេឃុំមៀន បានឃុំឃាំងនាយស៊ុំដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយ
ទាន់ជាស្តែង។នាយស៊ុំនេះកាលពីថ្ងៃមុនមានរឿងទាស់ទែងម្តងនឹងមេឃុំនោះឯង។
ក្នុងវេលារាត្រីស្ងាត់ មេឃុំមៀនបានចូលទៅបន្ទប់រករឿងវាយនាយស៊ុំ តែពីរបីដំបង
ស្រាប់តែស្លាប់ភ្លាម។ដើម្បីបិទបាំងកំហុសដោយខ្លួន ឲ្យរួចពីទោសភ័យនោះមេឃុំ
កំណាចដោះអាវនាយស៊ុំរួចចងកខ្មោចយ៉ាងតឹងភ្ជាប់ទៅនឹងជើងតុក្នុងបន្ទប់នោះ
តើមេឃុំគេចកែបំបែរបំបិទឯណានឹងជិត បើគរដឹងថាខ្លួនឯងជាអ្នកកាន់កូនសោបន្ទប់
បើពេទ្យពិនិត្យ ឃើញសាច់ស៊ុំជាំដោយដំបងហើយគ្មានទំនងនឹងជឿថាស៊ុំចងកខ្លួនឯង។
រឿងប៉ុនដំរីសារ យកឯការតូចប៉ុនចង្អេរទៅបាំងកុំឲ្យស្អុយ។កាលបើឃាតកម្មយ៉ាងស្តែង
ដូច្នេះហើយ មេឃុំមៀនភ័យខ្លាំងខ្លាចជាប់គុគ ក៏យក ចេកមួយស្ទងនឹងខ្នុរពីរ ទៅជូនចៅក្រម
ឲ្យគេជួយ។នរណានឹងជួយរួចបើទោសឯងប៉ុនដំរីសារហើយ យកចង្អេរទៅបាំងនោះ
គប្បីណាស់ជួលមេធាវីកត្តីទៅគ្រាន់សង្ឃឹមថានឹងបានរួចខ្លួនខ្លះ។
សំគាល់=ក)
ដំរីសារស្លាប់នេះ សំដៅយកកំហុសណាមួយយ៉ាងធំដូចសម្លាប់គេ ប្លន់គេ ចាប់ស្រីមិនទាន់
គ្រប់ការ សារុបទៅគឺបទល្មើស ទាំងឡាយដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកដៃដល់ជាប់គុគជាទម្ងន់
បានក្នុងច្បាប់តុលាការ។កំហុសនេះមិនងាយនឹងលុបលាងបានដោយងាយទេ ដូច្នេះ
កាលបើដឹងថាអំពើអាក្រក់ទាំងឡាយពិបាកនឹងបិទបាំងហើយ វាតែងតែហុចទុក្ខទោសមក
ដល់ខ្លួនវិញ ត្រូវតែជៀសឲ្យផុតកុំប្រព្រឹត្តឲ្យសោះទើបប្រសើរជាង។កាលបើជាថ្លស់ធ្លោយ
ធ្លាក់ខ្លួនក្រឹបក្នុងកំហុសធំនេះហើយ គប្បីរិះរកកលឧបាយយ៉ាងចំណានដើម្បីឲ្យមានកម្លាំង
ទប់ទល់កុំឲ្យជាប់គុគបាន ពោលគឺធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យគេចំអកបានថា«ដំរីសារស្លាប់»«
ទៅយកឯចង្អេរបាំង។
សំគាល់ខ)
ម៉្យាងទៀតពាក្យចាស់នេះ សំរាប់និយាយចំអកឡកឲ្យជនណាដែលមានញាតិ
ផៅ ប្រព្រឹត្តខុសជ្រងោហើយ ខំនិយាយដោះស្រាយនាយអាយ ដើម្បីលាក់លៀបលុប
លាងកំហុសនោះដូចយ៉ាងឪម្តាយខ្លះ ខំបិទបាំងកំហុសរបស់កូនស្រីដែលមិនមានកិរិយា
នឹងនួនសមរម្យជាស្រីគ្រប់លក្ខណា តើបិទបាំងដោយសំដីឯណានឹងជិតបើកំហុសនោះ
វាធំហើយ ចោលក្លិនអាសោចន៏បីដូចជាដំរីសារស្លាប់ទៅហើយនោះ៕
១១ គេខុសកុំអាលអរ គេសាទរកុំអាលអួត "
វគ្គទី១ ៖ គេខុសកុំអាលអរ
កាលណាបើឃើញគេប្រព្រឹត្តអ្វីខុស កុំអាលអរព្រោះក្រែងថ្ងៃណាមួយកុំហុស
នឹងធ្លាក់មកលើខ្លួនវិញ។ កាលបើឃើញគេខុសគប្បីយកកុំហុសនោះមក ពិ
ចារណាត្រិះរិះរកហេតុផលឲ្យឃើញ ដើម្បីជាគតិនាំយើងឲ្យជៀសវាងនូវកំហុស
នោះ ឬបើពុំនោះសោត គប្បីដាស់តឿនពន្យល់អ្នកប្រព្រឹត្តខុសឲ្យកែប្រែគំនិតមារ
យាទចេញដម្បីសេចក្តីចំរើនដល់មនុស្សជាតិ។
វគ្គទី២៖គេសាទរកុំអាលអួត
កាលបើឃើញគេសាទរ គឺត្រេកអររួសរាយរាក់ទាក់មករកយើងនោះ កុំអាលអួត
សរសើរគេភ្លាម ព្រោះមានមនុស្សខ្លះ សំដីល្អរាក់ទាក់មែន តែចិត្តគ្មានស្មោះសល្អ
ស្អាតទេ ជូនកាលគេប្រើវាចាកិរិយារាក់ទាក់ ដើម្បីជាធ្នាក់ទាក់យកផលប្រយោជន៏
របស់គេក្នុងការផ្សេងៗ ។
ដែលនឹងអួតសរសើរថាល្អបាន ល្អឹកណាតែពិនិត្តសង្កេត ក្នុងពេលដ៏យូរ។ កាលបើ
សង្កេតឃើញច្រើនដងច្រើនគ្រា ថាគេត្រេកអរសាទរដោយ ស្មោះចំពោះនោះគប្បី
អួតសរសើរថា ល្អចុះ ៕
គឺជាអ្នកល្អត្រឹមត្រូវមានពាហនះអ្នកដែលមិននៅខ្ញុំកញ្ជះគឹត្រូវឲ្យចេះ«គិតគូរការកេរ្ត៏អាទិ»
គឺការពារពីដើមឲ្យបានល្អគង់វង់តរៀងទៅ។
ឋកេរ្ត៏នេះរស់ដោយយក=
១»កេរ្ត៏មត៌ក=ពោលគឺទ្រព្យសម្បត្តិដែលទទួលពីម៉ែឪដូនតាមក
២»កត្តិនាម=ល្អដែលធ្លាប់មានពីបុព្វបុរសរបស់យើងមកហើយពោលគឺ
«កេរ្ត៏ឈ្មោះជាអ្នកជានោះឋង៕
៥ "ផ្លូវវៀចកុំបោះបង់ ផ្លូវណាត្រង់កុំដើរហោង"
សេចក្កីនេះសំរាប់រំឮកដល់អ្នកជំនួញជួញព្រៃគ្រប់ឋានះនឹងអ្នកធ្វើនយោបាយផ្សេងៗ។
១»ក្នុងការធ្វើជំនួញ កាលបើកាន់សច្ចះពេកក៏គ្មានចំណេញដែរត្រូវឲ្យវៀចខ្លះ ឋវៀចនេះ
មិនមេនបំបាត់ប្រវញ្ជ័ថ្លឹងខ្វះភ្នែកជញ្ជីង ឬជៀសវាងបំបាត់ពន្ធគយឲ្យតែខាងចំណេញស្មើរដើម
ក៏មិនត្រូវប្រាប់គេត្រង់បើទុកជាចំណេញក្នុងមួយឆ្នាំរាប់ហ្មឺនប្រាក់ ក៏កុំនិយាយប្រាប់ពាណិជឋទៀត
ឲ្យត្រង់អស់ពីពោះ ព្រោះកាលបើគេឃើញចំណេញ ច្រើនក្នុងមុខជំនួញណាមួយគេប្រាថ្នារកជំនួញ
នោះដែរនាំឲ្យលាភរបស់យើងថយទៅវិញឬជំពប់អស់រលីងទៅវិញក៏មាន។
២» ក្នុងការធ្វើនយោបាយ តែដើរតាមផ្លូវត្រង់ គេនឹងស្គាល់« ពោះវៀន»យើងគឺស្កាល់ចិត្តគំនិតយើងទាំងអស់។
កុំភ្លេចឡើយពាក្យចាស់លោកថា» ស្លូតស្លាប់វៀចវេរ មានភ័ព្វអាយុយឺនយូរ »
៦"លោកថាល្វាផង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែ សឹងតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃនៅក្នុង នោះហោងលោកថា»
សេចក្តីអធិប្បាយជាគំរូ
ដោយសង្កេតឃើញថា នៅនាលោកនេះមានមនុស្សមានច្រើនសណ្ឋាន «ខ្លះវៀចខ្លះត្រង់ ខ្លះខ្លៅសាមាន្យ« ទើបបុរាណបណ្ឌិតព្រឹទ្ធាចារ្យចងជាបញ្ហាទុកក្នុងច្បាប់កូនចៅថា=
«លោកថាល្វាហោង សម្បកក្រៅហោង ភ្លឺផ្លេកយល់យង់ រីឋក្នុងផ្លែសឹកតែមមង់ ក្រាស់ក្រៃ
នៅក្នុង នោះហោងលោកថា»។
ឋផ្លែល្វាកាលណាដែលទុំឡើងមានពណ៌ក្រហមរលោងមានសម្បករលីងស្រស់រលើប
គួរឲ្យស្រើបស្រាលត្រេកត្រអាលចង់បេះប្រឡះយកមកកាន់យកមកភ្លក់អាស្រ័យណាស់
ប៉ុន្តែក្នុងផ្លែមានសុទ្ធតែសត្វមមង់វារុករវើកពាសពេញតាមចន្លោះសាច់ល្វានោះគួរឲ្យខ្ពើម
រអើមជៀសវាងរាងចាលលែងហ៊ានហែកកាន់មើលទៀត។
ឋផ្លែល្វាដែលល្អល្អះតែក្រៅនេះលោកប្រៀបធៀបទៅមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមលោម
ពណ៌សាច់សល្អសមស្អាតស្អំស្រស់បំប្រិមពុំទាស់ភ្នែកអ្នកដ៏ទៃក៏ប៉ុន្តែមនុស្សនោះឋងមានចិត្ត
ល្អក់អាក្រក់ពេកឬក៏មានឬកពាឥរិយាមិនសមរម្យជាហេតុធ្វើឲ្យអា្នកផងទាំងពួងស្អប់ខ្ពើមទៅវិញ។
ប៉ុន្តែពាក្យអ្នកប្រាជ្ញនេះមិនមែនសំដៅទៅលើតែមនុស្សណាដែលមានរូបឆោមរាងរាងកាយឆើត
ឆាយដូចបានអធិប្បាយមកហើយនោះទេលោកប្រៀបប្រដូចផ្លែល្វាទៅនឹងជនណាដែលមានសំដី
វាចាផ្អែមពិរោះគួរឲ្យអ្នកផងទាំងពួងទុកចិត្តចូលជិតរើសយកជាមិត្រស្និទ្ធស្នាលរាប់អានជាស្ពាន
មេត្រីដោយស្តាប់ពាក្យសំដីថាប្រហែលជាមនុស្សនោះល្អបរិសុទ្ធត្រឹមត្រូវកាន់ផ្លូវត្រង់មែនប៉ុន្តែ
មនុស្សសំដីល្អនេះច្រើនមានចិត្តល្អក់អាក្រក់ជាប់ហេតុនេះបានចាអ្នកប្រាជ្ញបន្ថែមសេចក្តីថា=
«អ្នកមួយចែចូវរអែរអូវវៀចវេរឬស្យាបញ្ចើចបញ្ជើពាក្យពើមាយាដូចកលផ្លែល្វាល្អល្អះតែក្រៅ»
សេចក្តីដែលមានសាធកះមកហើយនេះឃើញថាត្រូវមែនហើយប៉ុន្តែយើងនឹគថាមនុស្សណា
ដែលល្អតែមាត់ក្រៅហើយចិត្តសុទ្ធតែខ្លៅអាក្រក់់វៀចវេរឬស្យាទាំងអស់នោះក៏មិនមែនដែរ
ដ្បិតមានខ្លះសំដីល្អចិត្តក៏ល្អដូចផ្លែឈើខ្លះល្អឃាងក្រៅហើយមានទាំងឧជារសផ្អែមឆ្អាញ់ពីសាផង
ប៉ុន្តែយើងប្រទះឃើញថាក្នុងលោកនេះម្រមានមនុស្សដែលមានសំដីល្អហើយមានចិត្តល្អផងនោះ
ណាស់ច្រើនតែមនុស្សសំដីផ្អែមចេះបញ្ចើចចបញ្ចើហើមានចិត្តអាក្រក់។
ធម្មតាមនុស្សអាក្រក់ច្រើនវាចាវោហាផ្អែមពីរោះមករកយើងដើម្បីឲ្យយើងទុកចិត្តអស់ពីពោះថាវាល្អ
មនុស្សជំពូកនេះកុំសូវទុកចិត្តវាកុំយកធ្វើចាគ្នាថ្ងៃក្រោយមិនយូរមិនឆប់វានឹង«ត្បកក្បាល»
យើងវិញមិនខាន។
«ក្អែកនឹងកញ្ច្រោង»ឬមាន់នឹងកញ្ច្រោង»របស់កវីបណ្ឌិតឡាយហ្វុងដែលបានលើកទុកជិត២០
សតវត្ស៏មកហើយ
ចុះកញ្ច្រោងវាធ្វើយ៉ាងដូចម្តេចនឹងបាននំពីក្អែកឬមាន់ជាអាហារវា?
ចូរយើងកុំឆ្អល់ឲ្យសោះពាក្យបញ្ចើចបញ្ចើដោយប្រើសំដីផ្អែមល្ហែមត្រជាក់នេះហើយជានុយ
បបោសអង្អែលចិត្តឲ្យក្អែកគិតថាពិតជាពាក្យត្រង់ក៏ហាមាត់និយាយឡើងធ្លាក់ឋនំទៅដីបានចំ
ណីនៃកញ្ច្រោងទៅវិញ។ឋមាន់វិញក៏ស្លាប់ខ្លួនពីព្រោះតែឮកញ្ច្រោងនិយាយបញ្ជោរដោយពាក្យ
ផ្អែមពីរោះគួរទុកចិត្តពន់ពេកណាស់។
ក្នុងរឿងមួយទៀតរបស់«ម៉ូលីយារ៏»មាននិទានថា=នាម៊ីនម្នាក់ឈ្មោះលោក«ដូរង់ចង់ទៅបោកប្រាស់អ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិម្នាក់ឈ្មោះ«ហ្សូរដាំង»
លោកដូរង់ស្អប់ហ្សូរដាំងពេកប៉ុន្តែដោយលោកខ្វះប្រាក់ចាយលោកក៏ធ្វើជារាប់អានហ្សូរដាំងទៅ
លោកនិយាយប្រាប់ហ្សូរដាំងថា=គ្មានស្រឡាញ់នរណាជាងហ្សូរដាំងទេលោកកុហកថាលោកបាន
ទៅនិយាយនៅក្នុងចំណោមសរសើរពីហ្សូរដាំងជាច្រើនដងលោកថានឹងរកមនុស្សណាឲ្យវិនាស
ជាងហ្សូរដាំងក៏គ្មានឋពាក្យលោកទាំងប៉ុន្មានសុទ្ធតែបញ្ជោរបោកប្រាស់ទេប៉ន្តែពីរោះផ្អែមហាក់
បីដូចជារឿងនោះពិតមែនគូរឲ្តហ្សូរដាំង«ត្រចៀកស្រាល»ទុកចិត្តពេក។
ចូលយើងពិចារណាមើលចុះក្នុងរឿងទាំងពីរនេះសត្វកញ្ជ្រោងនឹងលោកដូរង់មានសំដីផ្អែមពី
រោះតែមាត់ក្រៅឋចិត្តសឹងតែអាក្រក់វៀចវេរចង់បំផ្លាញគេឲ្យវិនាសោះវិស័យដូចផ្លែល្វាដែលល្អ
«ភ្លឺផ្លេក»តែសម្បកហើខាងក្នុងសុទ្ធតែមមង់ដែរ។
យើងមិនត្រូវទកចិត្តមនុស្សណាដែលយើងមិនស្គាល់ឲ្យច្បាស់លាស់ឡើយដ្បិតមនុស្សមានច្រើន
សណ្ឋានណាស់ខ្លះ«ចិត្តចាទេវទត្តមាត់ដូចទេវតា»ខ្លះទៀត«អាក្រក់តែមាត់ចិត្តដូចទេវតា»
ហេតុនេះហើយបានជាក្នុងច្បាប់កូនចៅដដែលនេះលោកបានបន្ថែមថា=
រីសោតខ្នុរណាំង សម្បកស្តោកស្គាំង បន្លាច្រូងនៅ ឋក្នុងសឹងក្លែប ក្រអែបផ្អែមទៅ
ទាល់ក្នុងឥតសៅ រសសឹងពីសា»
៧"លោកថាឲ្យត្រាប់ នូវសត្វកុកសាប់ អំពើប្រពៃ កុំត្រាប់កុសល ភោភាវសព្វថ្ងៃ ហើរទំអាស្រួ័យ ពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
សេចក្តីផ្តើម
ដើម្បីរស់នៅក្នុងសង្គមជនឲ្យបានសុខសាន្តរៀងរាបទៅត្រូវខំធ្វើខ្លួនឲ្យប្រាសចាកពា្យនិន្ទា
ទាំងឡាយនឹងភយន្តរាយគ្រប់ប្រការដោយព្យាយាមត្រិះរិះពិចារណាឲ្យយល់អស់អាថនួវ
ពាក្យឪវាទនឹងក្បួនតម្រាសុភាសិតដែលបណ្ឌិតចារបែងសេចក្តីដើម្បីជាគតិលោកទៅកាន់
ស្ថានសុខដូចយ៉ាងក្នុងច្បាប់កូនចៅលោកប្រដៅថា=ឲ្យត្រាប់នូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ
កុំត្រាប់កុំសលភោភាវសព្វថ្ងៃហើរទំអាស្រ័យពុំប្លែកប្លែងប្រាណ»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
វគ្គទី១
លោកថាឲ្យត្រាប់នូវសត្វនូវសត្វកុកសាប់អំពើប្រពៃ»
កាលបើកុកសាប់ចុះទៅរកទំឬរកស៊ីនៅទីណាដូចជាទំនៅលើមេឃឈើឬចុះស៊ីនៅវាលស្រែ
ឬក្នុងថ្លុកដ៏មានភក់ក្រខ្វក់ជាដើមនោះគេឃើញស្លាបដែលស្រោបកាយរបស់វាមានព៌ណប្រផេះ
ឬសម្បុរត្រសក់ស្រដៀងគ្នានឹងព៌ណភក់ឬព៌ណស្លឹកឈើដែរ។ផ្ទុយពីនេះវិញូកាលបើកុកសាប់
ហិចហើរធើដំណើរក្នងវេហាស៏ដែជាទីស្ងាតស្រឡះល្អនោះគេឃើញស្លាបដែលលាតត្រដាង
ឡើងមានព៌ណសស្កុសដូចសំឡី។
វគ្គទី២»
មិនថានៅទីណាពលណាទាំងថ្ងៃទាំងយប់គ្រប់ដំបន់កុសលឥតប្រែប្រួលផ្លាស់ប្តូរព៌ណ
ស្លាបដូចកុកសាប់ឡើយ។ព៌ណសដរាបនេះអាចទាញភ្នែកអ្នកទាំងពួងមានព្រានបរបាញ់ជាដើម
ឲ្យត្រឡេកមើលស្គាល់ថាជាកុកភ្លាម។មិនចាំបាច់ពិមិត្យយូរផង។កាលដែលហើរដែលទំអាស្រ័យ
មិន«ប្លែកប្លែងប្រាណ»គឺមិនមានប្លែកគ្រឿងសំកាល់ក្រៅបានតែទទួលនូវផលអាក្រក់ផ្សេងៗ
មិនខានជូនកាលវិនាសអន្តរាយដល់ខ្លួនក៏បាន។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
អ្នកប្រាជ្ញទូន្មានថាឲ្យធ្វើតាមសត្វកុកសាប់វិញ«អំពើដ៏ប្រពៃ។
យើងឃើញថាកុកសាប់ចេះផ្លាស់ព៌ណសម្បុរតាមទីកន្លែងតាមពេលវេលា(ព្រោះពេលយប់កុក
សាប់ក៏ត្រូវគ្របដណ្តប់កាយដោយស្លាបប្រផេះដែរ)ដើម្បីកុំឲ្យគេឆាប់ចាប់ភ្នែកទៅរកវាដើម្បី
រក្សាខ្លួនឲ្យបានសេចក្តីសុខគឺជៀសវាងផលអាក្រក់ឬការអន្តរាយដល់ខ្លួនបាន។អ្នកប្រាជ្ញចង់
ប្រដៅយើងថា=
ក»ឲ្យចេះផ្លាស់ប្តូរឬកពាកិរិយាតាមកាលះទេសះគឺចេះធ្វើឬកពាឲ្យច្រឡំនឹងគេឋងតាមទីកន្លែង
នឹងតាមពេលវេលាដែលតាំងនៅកុំធ្វើឲ្យឆ្កងកុំឲ្យឈ្លើយកុំឲ្យប្លែកធ្លោដាច់គេនោះកន្លែងណា
ពេលណាត្រូវលើកខ្លួនសឹមលើកកន្លែងណាពេលណាត្រូវដាក់ខ្លួនយើងត្រូវតែដាក់ដើម្បីរក្សា
សេចក្តីសុខ។
កាលបើមានធនធានច្រើននោះក៏មិនចេះតែ«ភោភាវសព្វថ្ងៃគឺបង្ហាញឬកពាឲ្យឃើញធ្លោជាដរាប
នោះទេជាហេតុនាំឲ្យគេជិនរកឲ្យគេស្អប់ឬពេបជា្រយនិយាយដើមពោលគឺនាំតែសៅហ្មងដល់ខ្លួន។
ខ»ឲ្យចេះរៀបចំតែងកាយតាមកាលះទេសះកុំឲ្យភោភាវសព្វថ្ងៃឬភោភាវគ្រប់កន្លែងដូចសត្វកុសល
នោះឧបមាបើនៅស្រុកស្រែចំការរបៀបរៀបចំតែងខ្លួនក៏ឲ្យល្មមឲ្យស៊ីគ្នានឹងកន្លែងដែលយើងទៅ
អាស្រ័យដើម្បីកុំឲ្យអ្នកផងបាញ់ភ្នែកមករកយើងព្រោះតែអាការភោភាវនេះ។បើនៅក្រុងឬត្រូវចូល
ក្នុងចំណោមធំដុំនោះរបៀបស្លៀកពាក់ក៏ឲ្យមានភាពសមរម្យស៊ីគ្នានឹងទីនោះឬពេលនោះដែរ។
គ»ឲ្យចេះក្លែងខ្លួនដោយចេះផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមកាលះទេសះដើម្បីជៀសវាងភយន្តរាយខ្លះ
បាន=ឧ=ឧបមាដូចយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើនត្រូវធ្វើដំណើរថ្លូវឆ្ងាយដោយកាត់ភូម៌កាត់ព្រៃផ្សែងនោះ
ត្រូវស្លៀកពាក់ខោអាវណាជំនុំជាមធ្យមកុំឲ្យមានមានមនុស្សខិលខូចថាយើងអ្នកមានទ្រព្យច្រើន
ហើគុំគួនធ្វើបាប។
ទាហានខ្លះកាលបើធ្វើខ្លួនឲ្យប្លែកជារបៀបអ្នកស្រែហើយក៏អាចចូលទៅបន្លំនៅក្បែរបន្ទាយសត្រូវ
បានដើម្បីស៊ីបការផ្សេងៗឬក៏ធ្វើឲ្យសត្រូវវិនាសដោយកលល្បិចរបស់ខ្លួនក៏បាន។
កាលបើផុតពីកន្លែងឬពេលដែលមានគ្រោះថ្នាក់ហើយសឹមផ្លាស់សំលៀកបំពាក់តាមធម្មតាទៅ
វិស័យដូចកុកសាប់កាលបើផុតពីកន្លែងដែលរកស៊ីឬកន្លែងដែលមានសត្រូវតែងបៀតបៀនហើយ
នោះឥតញញើតទៀតឡើយគឺបង្ហាញស្លាបសរបស់វា។
សេចក្តីបញ្ចប់
ដើម្បីធ្វើឲ្យជីវភាពរបស់ខ្លួនទទួលនូវសេចក្កីសុខកុកសាប់ជាគំរូប្រាប់ថា=កាលបើធ្វើអ្វីឲ្យពិនិត្យ
មើលកាលះទេសះគឺធ្វើអ្វីកុំឲ្យធ្លោខុសគេជានិច្ចជាកាលដូចកុកសនោះក្នុង«សុភាសិតសង្គ្រោះ
របស់«បាឡាត់»ឧត្តមលិខិតសុងស៊ីវ»នោះក៏មានចែងមកហើយដែរគឺ=កុំត្រាប់កុកស គ្មានឧបបាយ
ឲ្យត្រាប់ប្រាជ្ញប្រាយសត្វកុកសាប់ រកស៊ីកៀនកោះដោយព្រៃស្នាប់ លាក់ខ្លួនខ្លាចស្លាប់ គ្មានប្រមាថ»
៨"មួយសោតលោកថា កន្លង់នឹងផ្កា ស្ថានឆ្ងាយទីទៃ ហេតុចិត្តចង់ក្រេប ជញ្ជាបក្លិននៃ ហើរហួសច្រៀវច្រៃ រស់រកបុប្ផា»
ជនខ្លះចិត្តចង់ដឹងនូវធម៌វិន័យ ឬតាមច្បាប់ក្បួនតម្រាវិទ្យាសាស្រ្តផ្សេងៗ
គឺស្វះស្វែងជាអាចិន្រ្តិយ៏ រកអ្នកដែលមានប្រាជ្ញាដំរេះវិជ្ជាមិនថានៅឆ្ងាយ
ឬជិត ដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកឧជារសនៃវិជ្ជា វិស័យដូចសត្វកន្លង់ដែល
សង្វាតព្យាយាមហើរសព្វទីស្ថានដើម្បីស្កាត់រកបុប្ផា ប្រាថ្នានឹងក្រេប
ជញ្ជាបជញ្ជក់យកជាតិក្លិន នៃផ្កាទាំងឡាយនោះឋង។
៩"ទំពក់វាទៅ ទើបព្នៅវាជ្រុះ"
ទំនងតែង
សេចក្តីផ្តើម«ទំពក់វាទៅទើបព្នៅវាជ្រុស»សេចក្តីយ៉ាងខ្លីនេះមានអត្ថរសយ៉ាងសំខាន់
ដើម្បីនឹងញាំងចរិយាជនណាដែលខ្ជិលទំរង់ក្នុងកិច្ចការសព្វសារពើកុំឲ្យតែដេកចាំតែ
ព្រេងវាសនាជូនផលឲ្យ។
អត្ថនុរូបរបស់ភាសិត
បើយើងចង់បានផ្លែព្នៅដែលនៅជាប់នឹងសណ្តង់នៅឡើយយើងត្រូវខ្វល់ខ្វាយរកទំពក់
ទៅថ្ពក់ទាញយកមកទើបវាជ្រុះដើម្បីយកមកធ្វើជាចំណីរបស់យើង។
បើនៅស្ងៀមអង្គុយចាំឲ្យផ្លែព្នៅជ្រុះមកតែម្តងនោះកុំសង្ឃឹមថានឹងបានអាស្រ័យមុខជា
«អង្គុយលេបទឹកមាត់ហើយ»
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ផ្លែព្នៅដែលយើងចង់បាននេះគឺគេចង់និយាយអំពីផលឬបំណងអ្វីមួយដែលយើងប្រាថ្នា
នឹងឲ្យបានសំរេចមកយើង។យើងមិនមែនដេកចាំឲ្យផលនេះវារត់រកយើងទេគឺត្រូវប្រឹង
ប្រែងខ្នះខ្នែងប្រើកម្លាំងកាយឬកម្លាំងចិត្តដើម្បីទៅថ្ពក់យកនោះវិស័យដូចគេខំខ្នះខ្នែងធ្វើ
ទំពក់រួចហើយខំថ្ពក់យកផ្លែព្នៅជាចំណី។
ឧទាហរណ៏១កូនសិស្សដែលប្រាថ្នាចង់បានសញ្ញាប័ត្រអ្វីមួយនោះត្រូវខំប្រឹងប្រែងរៀន
សូត្រឲ្យណាស់ព្រោះចំណេះដែលបានពីការខំនេះហើយជាទំពក់យ៉ាងមាំដើម្បីទៅថ្ពក់កាវ
យកសញ្ញាប័ត្រ។
២»មាតាបិតាទាំងឡាយបើចង់រកភរិយាឲ្យកូនប្រុសតាមច្បាប់នោះត្រូវតែគិតគូរខ្នះខ្នែងរក
គេឋងឲ្យជួយស៊ើបសួរចូលទៅដណ្តឹងដល់ម៉េឪខាងកូនស្រី។បើមិនដូច្នោះទេកូនស្រីអ្នក
មានពូជពង្សមិនងាយនឹង«ជ្រុះ»ដោយងាយទេទាល់តែមានទំពក់ទៅទើបព្នៅជ្រុះមកកុំ
សង្ឃឹមថា«គេនឹងលើកឲ្យដោយងាយនោះ។
៣»ប្រទេសកម្ពុជាដែលបានឋានះជារដ្ឋឋករាជ្យនេះក៏មិនមែនបានមកដោយគ្មានយក«
ទំពក់ទៅថ្ពក់»ដែរ។ចុះអ្វីជាទំពក់នេះ?គឺគ្មានអ្វីក្រៅពីសេចក្តីប្រឹងប្រែងរបស់សម្តេចព្រះ
បិតាឋករាជ្យជាតិទេ។ព្រះអង្គទ្រង់ប្រើព្រះនយោបាយដ៏ភ្លឺថ្លាធ្វើជាទំពក់ដើម្បីទៅទាញយក
ឋករាជ្យជូនជាតិ។
សេចក្តីបញ្ចប់
បើចង់ឲ្យបានផលអ្វីមួយដូចសេចក្តីបំណងយើងកុំនៅស្អៀមឲ្យរត់មករកនោះត្រូវចាំ
ឲ្យជាក់ថា«បើចង់ស្រួចដូចបន្លាត្រូវតែឧស្សាហ៏ដុសដែកដុលទោះមានកុសលអកុសល
កុំចាំសេសផលនោះជួយជូន»
សេចក្កីអធិប្បាយយ៉ាងសង្ខែប=
ជ័រព្នៅវាស្អិតដិតជាប់សាច់ពិបាលាងណាស់ហេតុនេះគប្បីជៀសវាងកុំឲ្យជ័រព្នៅ
ប្រឡាក់បាន។
១០«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
ភាសិតនេះមានន័យថា
នៅសុខៗម្តេចក៏ទៅទទួលយកកិច្ចការណាមួយដែល
ដល់ទីបំផុតវាហុចផលអាក្រក់ឲ្យនាំឲ្យពិបាកចិត្តពិបាកគិតពិបាកកាយឥតមានផល
ចំណេញអ្វីដល់ខ្លួនសោះគឺនាំតែនឿយខ្លួនអសាឥតការ។
ដូចយ៉ាងរ៉ាប់រងធានាអ្នកជាប់ចោទពីបទណាមួយឬ
ទទួលបញ្ញើអ្នកណាមួយ
ដល់ថ្ងៃក្រោយមកទៀតទើបដឹងថាជារបស់ចោរឬក៏ទទួលក្មេងណាមួយ
យកមកចិញ្ចឹមបង្កើតហេតុឲ្យទាស់ទែងខ្វែងគំនិតប្តីប្រពន្ធឋង។
កាលដែលឃើញផលអាក្រក់ផុសឡើងវេលា
ណាទើបលាន់មាត់ទាំងស្តាយហើយខ្នាញ់ក្នុងចិត្តផងថា=
«ម្នៅៗយកជ័រព្នៅមកត្បៀតក្លៀក»
កាលបើដឹងដូច្នេះហើយក្នុងការអ្វីក៏ដោយមុននឹងទទួលធ្វើកប្បីពិនិត្យពិចារណារកហេតុ
ផលជាមុនដរាបឲ្យយល់ជាក់តើនឹងបានសុខឬទុក្ខទៅថ្ងៃក្រោយ៕
១១ ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង
ទំនងតែងនឹងសេចក្តីផ្តើម
កំហុសដែលបានប្រព្រឹត្តហើយ មិនងាយនឹងបិទបាំងឲ្យជិតឡើយ ដូច្នេះហើយ
បានជាគេតែងនិយាយចំអកឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តខុសថា=
«ដំរីសារស្លាប់យកចង្អេរបាំង»
អត្ថានុរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារគឺជាដំរីដែលធំដល់កំណត់។កាលបើដំរីនវស្លាប់គេមិនងអាចនឹងបិទបាំង
សាកអសុភ ឬក្លិនអាសោចន៏របស់វាជិតដោយយកចង្អេរមួយ ទៅប្រើការបានឡើយ
ព្រោះចង្អេរមានទំហំតូចជាងឆ្ងាយណាស់។
អត្ថបដិរូបរបស់ភាសិត
ដំរីសារស្លាប់គឺជាកំហុសអ្វីមួយយ៉ាងធំ។យកចង្អេរបាំងគឺប្រើមធ្យោបាយណាមួយ
ដែលរាក់។ទៅបិទបាំងលុបលាងកំហុសចេញ ដរាបណាដែលចង្អេរបាំងខ្មោចដំរី
ឬក្លិនសំអុយមិនជិត ដរាបនោះកលល្បិចបន្តិចបន្តួចក៏មិនអាចបាំងបាត់នូវកំហុស
ឬចំហាយអាក្រក់នៃរឿងរ៉ាង ដែលបានប្រព្រឹត្តមកហើយនោះដែរ។
ឧទាហរណ៏
កាលពីយូរឆ្នាំមកហើយមេឃុំមៀន បានឃុំឃាំងនាយស៊ុំដែលប្រព្រឹត្តបទល្មើសដោយ
ទាន់ជាស្តែង។នាយស៊ុំនេះកាលពីថ្ងៃមុនមានរឿងទាស់ទែងម្តងនឹងមេឃុំនោះឯង។
ក្នុងវេលារាត្រីស្ងាត់ មេឃុំមៀនបានចូលទៅបន្ទប់រករឿងវាយនាយស៊ុំ តែពីរបីដំបង
ស្រាប់តែស្លាប់ភ្លាម។ដើម្បីបិទបាំងកំហុសដោយខ្លួន ឲ្យរួចពីទោសភ័យនោះមេឃុំ
កំណាចដោះអាវនាយស៊ុំរួចចងកខ្មោចយ៉ាងតឹងភ្ជាប់ទៅនឹងជើងតុក្នុងបន្ទប់នោះ
តើមេឃុំគេចកែបំបែរបំបិទឯណានឹងជិត បើគរដឹងថាខ្លួនឯងជាអ្នកកាន់កូនសោបន្ទប់
បើពេទ្យពិនិត្យ ឃើញសាច់ស៊ុំជាំដោយដំបងហើយគ្មានទំនងនឹងជឿថាស៊ុំចងកខ្លួនឯង។
រឿងប៉ុនដំរីសារ យកឯការតូចប៉ុនចង្អេរទៅបាំងកុំឲ្យស្អុយ។កាលបើឃាតកម្មយ៉ាងស្តែង
ដូច្នេះហើយ មេឃុំមៀនភ័យខ្លាំងខ្លាចជាប់គុគ ក៏យក ចេកមួយស្ទងនឹងខ្នុរពីរ ទៅជូនចៅក្រម
ឲ្យគេជួយ។នរណានឹងជួយរួចបើទោសឯងប៉ុនដំរីសារហើយ យកចង្អេរទៅបាំងនោះ
គប្បីណាស់ជួលមេធាវីកត្តីទៅគ្រាន់សង្ឃឹមថានឹងបានរួចខ្លួនខ្លះ។
សំគាល់=ក)
ដំរីសារស្លាប់នេះ សំដៅយកកំហុសណាមួយយ៉ាងធំដូចសម្លាប់គេ ប្លន់គេ ចាប់ស្រីមិនទាន់
គ្រប់ការ សារុបទៅគឺបទល្មើស ទាំងឡាយដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកដៃដល់ជាប់គុគជាទម្ងន់
បានក្នុងច្បាប់តុលាការ។កំហុសនេះមិនងាយនឹងលុបលាងបានដោយងាយទេ ដូច្នេះ
កាលបើដឹងថាអំពើអាក្រក់ទាំងឡាយពិបាកនឹងបិទបាំងហើយ វាតែងតែហុចទុក្ខទោសមក
ដល់ខ្លួនវិញ ត្រូវតែជៀសឲ្យផុតកុំប្រព្រឹត្តឲ្យសោះទើបប្រសើរជាង។កាលបើជាថ្លស់ធ្លោយ
ធ្លាក់ខ្លួនក្រឹបក្នុងកំហុសធំនេះហើយ គប្បីរិះរកកលឧបាយយ៉ាងចំណានដើម្បីឲ្យមានកម្លាំង
ទប់ទល់កុំឲ្យជាប់គុគបាន ពោលគឺធ្វើដូចម្តេចកុំឲ្យគេចំអកបានថា«ដំរីសារស្លាប់»«
ទៅយកឯចង្អេរបាំង។
សំគាល់ខ)
ម៉្យាងទៀតពាក្យចាស់នេះ សំរាប់និយាយចំអកឡកឲ្យជនណាដែលមានញាតិ
ផៅ ប្រព្រឹត្តខុសជ្រងោហើយ ខំនិយាយដោះស្រាយនាយអាយ ដើម្បីលាក់លៀបលុប
លាងកំហុសនោះដូចយ៉ាងឪម្តាយខ្លះ ខំបិទបាំងកំហុសរបស់កូនស្រីដែលមិនមានកិរិយា
នឹងនួនសមរម្យជាស្រីគ្រប់លក្ខណា តើបិទបាំងដោយសំដីឯណានឹងជិតបើកំហុសនោះ
វាធំហើយ ចោលក្លិនអាសោចន៏បីដូចជាដំរីសារស្លាប់ទៅហើយនោះ៕
១១ គេខុសកុំអាលអរ គេសាទរកុំអាលអួត "
វគ្គទី១ ៖ គេខុសកុំអាលអរ
កាលណាបើឃើញគេប្រព្រឹត្តអ្វីខុស កុំអាលអរព្រោះក្រែងថ្ងៃណាមួយកុំហុស
នឹងធ្លាក់មកលើខ្លួនវិញ។ កាលបើឃើញគេខុសគប្បីយកកុំហុសនោះមក ពិ
ចារណាត្រិះរិះរកហេតុផលឲ្យឃើញ ដើម្បីជាគតិនាំយើងឲ្យជៀសវាងនូវកំហុស
នោះ ឬបើពុំនោះសោត គប្បីដាស់តឿនពន្យល់អ្នកប្រព្រឹត្តខុសឲ្យកែប្រែគំនិតមារ
យាទចេញដម្បីសេចក្តីចំរើនដល់មនុស្សជាតិ។
វគ្គទី២៖គេសាទរកុំអាលអួត
កាលបើឃើញគេសាទរ គឺត្រេកអររួសរាយរាក់ទាក់មករកយើងនោះ កុំអាលអួត
សរសើរគេភ្លាម ព្រោះមានមនុស្សខ្លះ សំដីល្អរាក់ទាក់មែន តែចិត្តគ្មានស្មោះសល្អ
ស្អាតទេ ជូនកាលគេប្រើវាចាកិរិយារាក់ទាក់ ដើម្បីជាធ្នាក់ទាក់យកផលប្រយោជន៏
របស់គេក្នុងការផ្សេងៗ ។
ដែលនឹងអួតសរសើរថាល្អបាន ល្អឹកណាតែពិនិត្តសង្កេត ក្នុងពេលដ៏យូរ។ កាលបើ
សង្កេតឃើញច្រើនដងច្រើនគ្រា ថាគេត្រេកអរសាទរដោយ ស្មោះចំពោះនោះគប្បី
អួតសរសើរថា ល្អចុះ ៕
Kingship and society at Angkor
Kingship and society at Angkor
Scholars usually place the Angkorean period of Cambodian history between A.D 802 and 1431 .in fact, these years mark neither a beginning nor an end. The northwestern part of Cambodia ,where the state we know as Angkor (The name derives from the Sanskrit work Nagara ,meaning "City". sprang up in ninth century,had been inhabited by Khmer speaking people for several hundred years.
Moreover,although the city was abandoned in fifteenth century,it was restored as a royal briefly in the 1570s,more important,one of its major temple,Angkor Wat,(ie the city temple)was probably never abandoned by the Khmer,for it contains Buddhist statuary from every century between the fifteenth and the nineteenth and inscriptions on its walls from as late as 1747, when the Angkor complex was Discovered, by French missionaries and explorers in 1850s Angkor Wat contained a prosperous Buddhist monastery inside its,walls,tended by more than a thousand hereditary slaves.
The two dates are useful all the same, for they mark off Cambodia's period of Greatness.at various time in these six hundred years,and only then,Cambodia -known in its own inscriptions as Kambuja-Desa-was the mightiest Kingdom in Southeast Asia,drawing,visitors and tribute from as far a way as present-day Burma and Malaysia as well as from what were later to be Thai Kingdom to the West.
At the same time,these periods of systematic domination were infrequent and relatively short. We know too little about social conditions at this time,moreover,to classify all Cambodia King as" Oriental Despots" some of them,as far as we can tell ,accomplished little or nothing, other left scores of inscriptions .Temple.Statues,and public works, some Kings ruled a centralized, many-layered administration, other,seem to have controlled only a few hundred followers,one fact that emerges from studying the Kings in order -as L,P Briggs and George have done -is the variety of people and regions they were able to command, seen from the top,where written records emerge, the Angkorea period is easy to generalize about but hard to penetrate ,seen in terms of artistic styles media,and motif- including the facility of Cambodia Poets in Sanskrit- it is possible to talk about "progress"
development, and decline" without being able to say why some periods were "progressive" and other decadent seen from the bottom,it is easy to generalize again about continuity between the era and recent time,but we are handicapped by the poverty of our source.
Sources, indeed,pose major problem, those connected with Sanskrit inscriptions on the one hand and Khmer-Language one on the other have been discussed in ( Government & Society) ,but it is important to see how the biases of these document produce a skewed picture of Cambodian Society at Angkor ,the Sanskrit Poems proclaim the grandeur of Kings ,the Khmer inscriptions exhibit the precision with jurisdictional squabble were prosecuted and slaves register,here and there we can use inscriptions to cross-reference official careers, here here and there especially when they provide inventories of Temple treasures and personnel- they give us a glimpse of material culture,but it is as if U S history had to be reconstructed from obituary notices,wills.deeds,and fourth of July orations and little else.
These kinds of document,of course,are meticulously dated, this means that,with some exceptions,the chronological framework of Angkor particularly for the monarchs who Reigned there has been reconstructed after having been forgotten by the Cambodians themselves .the job of chronological reconstructed was never easy,it occupied much of the career of perhaps the greatest scholar associated with early Southeast Asia history ,the French savant George(1886-1968).Coed es was unwilling to speculate about matter not dealt with by inscriptions and left his successors with a variety of tasks concerning the corpus of Cambodian inscriptions he established.
The inscriptions themselves,being date,are rooted in time being parts of permanent buildings they are rooted in landscape too,in spite of this,with rare exceptions,the inscriptions are not the place to look for details of life among Cambodia's rural poor,or for clear statements of the political process as it operated at Angkor,instead,they usually refer to extraordinary events contracts entered into by the people and Gods observed from "above"in Poetry or from"Below"in pose the history they give us is comparable,in a way,to the lighting and extinction of hundreds of torches,here and there ,now and then over landscape of Eastern main land Southeast Asia.As each this lighted ,we can look around and discern a few details of historical fact,Temple X was dedicated to such and such an Indian God,by so and so on such as and by a date,it had a particular number of slaves attached to it,identified by name and sex,and with children identified in term of where they could walk or not,the Temple lands stretched East to a stream,South to a small hill,West and North to other land marks, and then the light goes out,we know little about the way this Temple fitted into the context of its time,whether its patrons enjoyed official status,or whether the temple remain in use for months or centuries in some inscriptions.descendants return to the site to restore it in honor of their ancestor, other temples seem to have lasted only as long as individual patrons did .
The other sources we have for the study of Cambodian history are the Temples themselves,and the statues and bas-reliefs they contain, as well as artifacts dating from Angkorean times that have been unearthed throughout Cambodia. These tell us a good deal about the sequences and priorities of Cambodia elite religion,about the popularity of certain Indian Myths,and about way in which they reflect the preoccupations of the elite, they also tell us about Fashions in Herlines,Hairstyles,and Jewelry,these have been used to arrange a chronology of Artistic Styles, and bas-reliefs are information about Weapons,Armor,and Battle Tactic,and those from the thirteenth century temple-mountain,the Bayon ,are arich source for details about everyday Cambodia life.
So in addition to deeds obituary notices,and orations,we can work with tableaux showing the people of Angkor,for the most Part disguised as mythical figures and with bas-reliefs showing them going about their daily business, what is missing from our source are documents that stand above the others, giving an overall view of the Societ,or those that in a sense come from "Underneath"it,providing details about such things as Taxes,Land Ownership,Life stories.and folf beliefs .
End of Kingship & Society of Angkor.
Scholars usually place the Angkorean period of Cambodian history between A.D 802 and 1431 .in fact, these years mark neither a beginning nor an end. The northwestern part of Cambodia ,where the state we know as Angkor (The name derives from the Sanskrit work Nagara ,meaning "City". sprang up in ninth century,had been inhabited by Khmer speaking people for several hundred years.
Moreover,although the city was abandoned in fifteenth century,it was restored as a royal briefly in the 1570s,more important,one of its major temple,Angkor Wat,(ie the city temple)was probably never abandoned by the Khmer,for it contains Buddhist statuary from every century between the fifteenth and the nineteenth and inscriptions on its walls from as late as 1747, when the Angkor complex was Discovered, by French missionaries and explorers in 1850s Angkor Wat contained a prosperous Buddhist monastery inside its,walls,tended by more than a thousand hereditary slaves.
The two dates are useful all the same, for they mark off Cambodia's period of Greatness.at various time in these six hundred years,and only then,Cambodia -known in its own inscriptions as Kambuja-Desa-was the mightiest Kingdom in Southeast Asia,drawing,visitors and tribute from as far a way as present-day Burma and Malaysia as well as from what were later to be Thai Kingdom to the West.
At the same time,these periods of systematic domination were infrequent and relatively short. We know too little about social conditions at this time,moreover,to classify all Cambodia King as" Oriental Despots" some of them,as far as we can tell ,accomplished little or nothing, other left scores of inscriptions .Temple.Statues,and public works, some Kings ruled a centralized, many-layered administration, other,seem to have controlled only a few hundred followers,one fact that emerges from studying the Kings in order -as L,P Briggs and George have done -is the variety of people and regions they were able to command, seen from the top,where written records emerge, the Angkorea period is easy to generalize about but hard to penetrate ,seen in terms of artistic styles media,and motif- including the facility of Cambodia Poets in Sanskrit- it is possible to talk about "progress"
development, and decline" without being able to say why some periods were "progressive" and other decadent seen from the bottom,it is easy to generalize again about continuity between the era and recent time,but we are handicapped by the poverty of our source.
Sources, indeed,pose major problem, those connected with Sanskrit inscriptions on the one hand and Khmer-Language one on the other have been discussed in ( Government & Society) ,but it is important to see how the biases of these document produce a skewed picture of Cambodian Society at Angkor ,the Sanskrit Poems proclaim the grandeur of Kings ,the Khmer inscriptions exhibit the precision with jurisdictional squabble were prosecuted and slaves register,here and there we can use inscriptions to cross-reference official careers, here here and there especially when they provide inventories of Temple treasures and personnel- they give us a glimpse of material culture,but it is as if U S history had to be reconstructed from obituary notices,wills.deeds,and fourth of July orations and little else.
These kinds of document,of course,are meticulously dated, this means that,with some exceptions,the chronological framework of Angkor particularly for the monarchs who Reigned there has been reconstructed after having been forgotten by the Cambodians themselves .the job of chronological reconstructed was never easy,it occupied much of the career of perhaps the greatest scholar associated with early Southeast Asia history ,the French savant George(1886-1968).Coed es was unwilling to speculate about matter not dealt with by inscriptions and left his successors with a variety of tasks concerning the corpus of Cambodian inscriptions he established.
The inscriptions themselves,being date,are rooted in time being parts of permanent buildings they are rooted in landscape too,in spite of this,with rare exceptions,the inscriptions are not the place to look for details of life among Cambodia's rural poor,or for clear statements of the political process as it operated at Angkor,instead,they usually refer to extraordinary events contracts entered into by the people and Gods observed from "above"in Poetry or from"Below"in pose the history they give us is comparable,in a way,to the lighting and extinction of hundreds of torches,here and there ,now and then over landscape of Eastern main land Southeast Asia.As each this lighted ,we can look around and discern a few details of historical fact,Temple X was dedicated to such and such an Indian God,by so and so on such as and by a date,it had a particular number of slaves attached to it,identified by name and sex,and with children identified in term of where they could walk or not,the Temple lands stretched East to a stream,South to a small hill,West and North to other land marks, and then the light goes out,we know little about the way this Temple fitted into the context of its time,whether its patrons enjoyed official status,or whether the temple remain in use for months or centuries in some inscriptions.descendants return to the site to restore it in honor of their ancestor, other temples seem to have lasted only as long as individual patrons did .
The other sources we have for the study of Cambodian history are the Temples themselves,and the statues and bas-reliefs they contain, as well as artifacts dating from Angkorean times that have been unearthed throughout Cambodia. These tell us a good deal about the sequences and priorities of Cambodia elite religion,about the popularity of certain Indian Myths,and about way in which they reflect the preoccupations of the elite, they also tell us about Fashions in Herlines,Hairstyles,and Jewelry,these have been used to arrange a chronology of Artistic Styles, and bas-reliefs are information about Weapons,Armor,and Battle Tactic,and those from the thirteenth century temple-mountain,the Bayon ,are arich source for details about everyday Cambodia life.
So in addition to deeds obituary notices,and orations,we can work with tableaux showing the people of Angkor,for the most Part disguised as mythical figures and with bas-reliefs showing them going about their daily business, what is missing from our source are documents that stand above the others, giving an overall view of the Societ,or those that in a sense come from "Underneath"it,providing details about such things as Taxes,Land Ownership,Life stories.and folf beliefs .
End of Kingship & Society of Angkor.
Indianization
The notion of changelessness dissolves ,however, when we discuss the first set of revolutionary changes that swept Cambodia at the beginning of the Christian era. this was the phenomenon known as Indianization,where by elements of Indian culture were absorbed or chosen by the Cambodian people in a process that lasted more than a thousand years,no one knows precisely when the process began or how it worked at different time .all inclusive theories about it advanced by French and Dutch scholars usually put too little emphasis on the element of local choice, afew writer, on the other hand, have tended to exaggerate it,generally ,as Geodes has remarked ,scholars with training in Indian culture emphasize Indian's "civilizing mission" those trained in the social sciences stress the indigenous response.
Historians must deal with both side of the exchange , the process by which a culture changes is complex,when and why did Indian culture elements come to be preferred to local ones ? which ones were absorbed ,revised , or rejected ? in discussing Indianization, we encounter the categories that some anthropologists have called "Great"and Little "traditions ,the first connected with India, Sanskrit ,the courts, and Hinduism ,and the other with "Cambodia " Khmer Villages, and folk religion, in the Cambodia,case, these categories are not especially useful. we can not play down the Great Tradition in Cambodian village life, where does monastic Buddhism fit in, for example,or little tradition activities,like ancestor worship and folk story, at the court?Village wisdom always penetrated the court,and princely values,enshrined in Hindu epics and Buddhist legends,or Jataka tales,penetrated village life, the two aspects of society were complementary and antagonistic at different time.
nevertheless, the process of Indianization made Cambodian an Indian seeming place, in the nineteenth century ,for example, Cambodian peasants still wore recognizably Indian costumes,and in many ways they behaved more like Indians then they did like their closest neighbors,the vietnamese .Cambodian ate with spoons and fingers,for example, and carried goods on their heads,they wore turbans rather than straw hats and skirts rather than trousers. musical instruments, jewelry ,and manuscripts were also Indian in style .it is possible also that cattle raising in Cambodia had been introduced ,by Indian at a relatively early date,it is unknown ,to a great extent, in the rest of mainland Southeast Asia .
Trade between prehistoric India and Cambodia probably began long before Indian itself was Sanskritized ,in fact,as Paul Mus has suggested ,Cambodia and Southeast India, as well as what is now Bengal, probably by share the culture of "Monsoon Asia"which emphasized the role played by ancestral ,tutelary deities in agricultural cycle these were often located for ritual purposes in stones that naturally resemble phalluses or were carved to look like them.Sacrifices to the stones, it was thought,ensured the fertility of the soil ,cults like this were not confined to Asia,but it is useful to see ,as Mus has ,that an Indian traveler coming across them in Cambodia would "Recognize" them s Indian cults honoring the God Siva or someone of his consorts .Similarly , a Cambodian visiting India, or hearing about it,wold see some of his own cults in those that honored the Indian god .
During the first five hundred years or so of the Christian era, India provided Cambodia with a writing system
a pantheon, metres of poetry,a language [ Sanskrit] to write it in,a vocabulary of social hierarchies (not the same as a castle system ) ,Buddhism, the idea of universal kingship,and new ways of looking at politics,sociology,architecture,iconography, astrology, and aesthetics,without India,Angkor would never have been Built yet ,Angkor was never an Indian City ,any more than medieval Paris was a Roman one,,
Like many Southeast Asia countries,Cambodia has a legend that traces its origin back to the married of a foreigner and a dragon princess ,or Nagi, whose father was the king of of waterlogged country.According to one version of the myth, a brahman name --Kaundinya,armed with a magical bow, appeared one day off the shore of Cambodia, a dragon princess paddled out to meet him.Kaundinya shot an arrow to her boat,this action frightened the princess into marrying him,before married, Kaundinya gave her clothes to wear,and in exchange her father, the dragon- king ,enlarged the possession of his son in law by drinking up the water that covered the country,he later built them a capital,and changed the name of the country to " Kambuja "
this myth is of Indian origin,as is the name "Kambuja " and perhaps it describes some obscure confrontation that had occurred in the Aryanization of southeast India rather than an event in southeast Asia.but if it useless as a Fact". it is an interesting starting point for Cambodian history. in the myth,Cambodia see themselves as the offspring of marriage between "Culture and Nature " Kaundinya's acceptance by his father in law,who drains the Kingdom of him is crucial to his success,this idea would have been familiar to Cambodia,for a prospective bridegroom often had to gain his in law's approval by living with them before his married ,in the myth, the local people ( ie the dragons) respect the brahman and his honor give the Kingdom and India name (which first appears in a Cambodia inscription in the ninth century AD. Later on, monarchs would trace their ancestry to this mythical pair , who represented, among other thing, a"Marriage" the sun and the moon ,to be a legitimate king ,it seems,one had to be a Cambodia and an Indian at the same time
Subscribe to:
Posts (Atom)